«Στο Σύμπαν δεν υπάρχουν μορφές, σχήματα, χρώματα, ήχοι, οσμές και γεύσεις!»

Η διδάκτωρ Αστροφυσικής Βάλια Λύρατζη μιλά για τον ενιαίο και αδιάσπαστο ωκεανό ενέργειας, τα άλλα σύμπαντα και τις ζωές που δεν ξέρουμε

«Ο καλύτερος τρόπος να ταξιδέψει κανείς στο Σύμπαν είναι μέσω των μαθηματικών και της σύγχρονης φυσικής που μπορούν, έως ένα βαθμό, να μας αποκαλύψουν αυτά που οι αισθήσεις μας και τα όργανα μέτρησης που διαθέτουμε αδυνατούν να συλλάβουν»

Από τον ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ

Η Βάλια Λύρατζη άρχισε να ενδιαφέρεται για το σύμπαν πολύ μικρή. «Από ό,τι θυμάμαι η πρώτη μου επαφή με τα άστρα ήταν γύρω στα 6 μου», μου λέει. «Ήταν ένα ξάστερο καλοκαιρινό βράδυ σε ένα νησί των Κυκλάδων, στην Τήνο νομίζω. Είχαμε πάει εκεί με μία μεγάλη οικογενειακή παρέα. Κάνοντας μια από τις βραδιάτικες βόλτες μας βρεθήκαμε σε ένα αρκετά σκοτεινό σημείο του νησιού και ακουμπήσαμε σε ένα πεζούλι να ξεκουραστούμε. Τότε, ο πατέρας μου (ως ναυτικός και γνώστης του νυχτερινού ουρανού) άρχισε να μας δείχνει τους αστερισμούς και να μας διηγείται ιστορίες των αστεριών και της θάλασσας. Ίσως τότε να ξεκίνησαν όλα…

Πάντως, θυμάμαι ότι ήδη στα 12 μου, ήταν κατασταλαγμένο μέσα μου ότι ήθελα να γίνω Αστροφυσικός.»

Μετά το σχολείο, πέρασε στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, από το οποίο πήρε το πτυχίο Φυσικής.
Στη συνέχεια, έγινε δεκτή στον Μεταπτυχιακό Κύκλο Σπουδών του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου έλαβε το Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (Master) και στη συνέχεια το Διδακτορικό στην Αστροφυσική.
Σήμερα είναι διδάκτωρ Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μίλησα μαζί της με αφορμή το σεμινάριο που θα παρουσιάσει στο Μουσείο Ηρακλειδών την Παρασκευή 24/4 -θα έχει τίτλο Το παράξενο καινούργιο Σύμπαν.

Τα πάντα στο Σύμπαν συνδέονται, συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Το γεγονός ότι εμείς αντιλαμβανόμαστε τα πάντα ως ανεξάρτητες οντότητες οφείλεται στις αδυναμίες των αισθήσεών μας και δεν ανταποκρίνεται στο πραγματικό τετραδιάστατο σύμπαν.

Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες ερωτήσεις που σας κάνει κόσμος που δεν έχει σχέση με το αντικείμενο, όταν μαθαίνει ότι είστε Αστροφυσικός;

Ερωτήσεις για τα πειράματα του CERN για τον εντοπισμό του σωματιδίου Higgs, για το αν ισχύουν ή καταρρίφθηκαν η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης και η θεωρία της Σχετικότητας και γενικά κάθε επιστημονικό γεγονός που βρίσκεται στην επικαιρότητα.

Έχετε πει πως «καθετί που αντιλαμβανόμαστε μέσα στο Σύμπαν δεν αποτελεί παρά ένα πλαστό κατασκεύασμα του ανθρώπινου εγκεφάλου». Δηλαδή;

Στο Σύμπαν δεν υπάρχουν μορφές, σχήματα, χρώματα, όρια αντικειμένων, ήχοι, οσμές, γεύσεις, δηλαδή όλα αυτά που δημιουργούν την αισθητή πραγματικότητα, αλλά ένας ενιαίος και αδιάσπαστος ωκεανός ενέργειας. Η σύγχρονη Νευροφυσιολογία αποδεικνύει, μέσω της πειραματικής διαδικασίας, ότι κομμάτια αυτής της ενέργειας, μέσω των αισθητηρίων οργάνων μας, οδηγούνται σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου μας, όπου η φυσιολογία μας δημιουργεί τη λεγόμενη «υλική πραγματικότητα».

Όλα αυτά αποδεικνύονται και από την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, η οποία μας εξηγεί ότι κάθε τι που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας δεν είναι το πραγματικό Σύμπαν, αλλά η προβολή του σε έναν ψεύτικο παραμορφωτικό τρισδιάστατο Ευκλείδειο «καθρέφτη» που κατασκευάζουν πλαστά οι αισθήσεις μας. Τον «καθρέφτη» αυτό τον ονομάζουμε χώρο Μινκόφσκι και το αναφερόμενο ως «καθρέφτισμα» αποτελεί μια μαθηματική πράξη που ονομάζεται «ισομορφισμός» ή «απεικόνιση».

Εκτός αυτού, λόγω του πεπερασμένου της ταχύτητας του φωτός, γνωρίζουμε πλέον ότι κάθε τι που παρατηρούμε μέσα στο Σύμπαν αποτελεί μια παρελθοντική εικόνα του και όχι ένα τεκμήριο του παρόντος του. Ακόμα και η εικόνα του Ήλιου μας που καταγράφεται μια συγκεκριμένη στιγμή δεν αποτελεί το παρόν του, αλλά μια εικόνα τού πώς ήταν πριν 8 περίπου λεπτά.

Επίσης, λέτε πως «Το Σύμπαν δεν αποτελεί παρά ένα κομμάτι ενός χάρτη του πραγματικού τετραδιάστατου και μη αισθητού σύμπαντος». Πιστεύετε πως υπάρχουν και άλλα σύμπαντα;

Το ότι το παρατηρούμενο Σύμπαν δεν αποτελεί παρά ένα κομμάτι ενός χάρτη, δηλαδή μια ψεύτικη εικόνα του πραγματικού τετραδιάστατου και μη αισθητού σύμπαντος, αποτελεί μία ακόμη μαθηματική απόδειξη, πειραματικά επιβεβαιωμένη, για το γεγονός ότι όλα όσα αντιλαμβανόμαστε μέσα στο Σύμπαν, δηλαδή αυτό που ονομάζουμε «υλική πραγματικότητα», δεν αποτελεί παρά μία ψευδαίσθηση, την οποία δημιουργεί η ανθρώπινη φυσιολογία. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν παρατηρούμε το πραγματικό Σύμπαν αλλά αυτό που η ανθρώπινη φυσιολογία αντιλαμβάνεται ψευδώς σαν Σύμπαν. Πρέπει να τονίσουμε ότι όσα δεν αντιλαμβανόμαστε από το τετραδιάστατο σύμπαν, δεν αποτελούν ένα νέο σύμπαν. Αντιθέτως, είναι μέρος του ίδιου, ενιαίου και αδιάσπαστου τετραδιάστατου σύμπαντος.

Όσο για το αν υπάρχουν και άλλα σύμπαντα, αυτό ακριβώς υποστηρίζει η Θεωρία του Πληθωρισμού των Allan Guth και Andrei Linde. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, το Σύμπαν μας εξελίσσεται στο πλαίσιο μιας φυσαλίδας, η οποία δημιουργήθηκε από μια κβαντική διαταραχή και λόγω του πεδίου πληθωρισμού άρχισε να διαστέλλεται. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μπορούν να δημιουργηθούν και άλλα Σύμπαντα-φυσαλίδες.

Έχετε σκεφτεί αν υπάρχει νοήμων ζωή σε άλλους πλανήτες; Πώς αντιμετωπίζετε αυτήν την πιθανότητα;

Το παρατηρούμενο Σύμπαν είναι ασύλληπτα μεγάλο για την κοινή ανθρώπινη λογική. Σκεφτείτε μόνο, ότι εμείς βρισκόμαστε σε έναν από τους 8 πλανήτες του πλανητικού συστήματος ενός κοινότατου και σχετικά μικρού αστεριού, σε μία σπείρα ενός από τα εκατομμύρια γαλαξίες που υπάρχουν στο Σύμπαν. Νομίζω ότι είναι πολύ εγωιστικό από μέρους μας να πιστεύουμε ότι σ’ αυτό το τεράστιο πλήθος πλανητικών συστημάτων που υπάρχουν στο Σύμπαν, μόνο η Γη μας έχει την τύχη (ή την ατυχία) να φιλοξενεί νοήμονα όντα.

Πόσο εύκολο είναι να εξηγήσετε σε αρχάριους και ενδιαφερόμενους (όπως οι περισσότεροι απ’ τους θεατές που θα σας παρακολουθήσουν στο Μουσείο Ηρακλειδών) τα μυστήρια του σύμπαντος;

Νομίζω ότι τα θέματα της σύγχρονης φυσικής, χωρίς τη μαθηματική αποδεικτική διαδικασία, μπορούν να αποδοθούν με αρκετά απλό τρόπο και οφείλουμε να τα κάνουμε κτήμα όλων. Διότι, πιστεύω, ότι η σύγχρονη φυσική δεν αφορά μόνο τους επιστήμονες, αντιθέτως μας αφορά όλους και ερμηνεύει γεγονότα και φαινόμενα της ζωής μας, τα οποία αρχικά μπορεί να φαίνονται αρκετά περίεργα.

Βλέπετε κινηματογραφικές ταινίες που παρουσιάζουν το σύμπαν και το διάστημα; Ποια ξεχωρίζετε και γιατί;

Ναι, κάποιες φορές. Θα έλεγα ότι το «2001: Οδύσσεια του διαστήματος» ήταν μια ξεχωριστή ταινία. Γυρίστηκε το 1968 από τον Kubrick, με σενάριο βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Arthur Clarke. Νομίζω είναι μία πρωτοποριακή ταινία για την εποχή που γυρίστηκε και καθόλου ξεπερασμένη ακόμη και σήμερα. Κάθε φορά που τη βλέπεις, ανακαλύπτεις κάτι καινούργιο και σε βάζει να σκεφτείς και να προβληματιστείς πολύ και σε πολλά επίπεδα.

Αν μπορούσατε να ταξιδέψετε οπουδήποτε στο σύμπαν για μια ημέρα, που θα επιλέγατε να πάτε και τι θα κάνατε;

Αν θέλετε μια πρακτική απάντηση, θα έλεγα ότι με τα τεχνολογικά μέσα που διαθέτουμε, δεν θα προλάβαινα να πάω και πολύ μακριά στη διάρκεια μίας ημέρας. Οπότε ίσως να μου αρκούσε να δω τη Γη από ψηλά.

Θεωρητικά, ίσως να επέλεγα να επισκεφθώ έναν quasar, αφού η ερευνητική μας ομάδα στο Πανεπιστήμιο επικεντρώνεται στη μελέτη αυτών των ιδιαίτερων ουράνιων αντικειμένων, από τα οποία αντλούμε πληροφορίες για τις πρώτες «στιγμές» της ζωής του Σύμπαντος.

Πάντως, νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος να ταξιδέψει κανείς στο Σύμπαν είναι μέσω των μαθηματικών και της σύγχρονης φυσικής που μπορούν, έως ένα βαθμό, να μας αποκαλύψουν αυτά που οι αισθήσεις μας και τα όργανα μέτρησης που διαθέτουμε αδυνατούν να συλλάβουν.

Τι νιώθετε πως σας δίδαξαν οι σπουδές σας, όχι για το συγκεκριμένο αντικείμενο, αλλά για τη ζωή γενικότερα;

Όλα αυτά τα χρόνια έμαθα ότι για να γίνουν τα όνειρα πραγματικότητα χρειάζεται κόπο, υπομονή και επιμονή στους στόχους μας. Ακολουθώντας δε τους στόχους μας είμαστε πιο αποδοτικοί όταν κάθε τι που κάνουμε το κάνουμε με αγάπη και όταν δεν επιτρέπουμε να μας πτοούν οι αντιξοότητες και οι δοκιμασίες που σίγουρα θα βρεθούν στο δρόμο μας. Το Σύμπαν μάς δοκιμάζει και, τις περισσότερες φορές, μάλλον είναι για καλό μας.

Απ’ όσα έχετε μάθει για το σύμπαν, τι είναι αυτό που σας έχει κάνει την μεγαλύτερη εντύπωση;

Η ενότητα που το διέπει. Δηλαδή, το πώς τα πάντα στο Σύμπαν συνδέονται, συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Το γεγονός ότι εμείς αντιλαμβανόμαστε τα πάντα ως ανεξάρτητες οντότητες οφείλεται στις αδυναμίες των αισθήσεών μας και δεν ανταποκρίνεται στο πραγματικό τετραδιάστατο σύμπαν. Αντιθέτως, τα πάντα στο Σύμπαν λειτουργούν ως μία ενότητα αδιάσπαστη και αδιαίρετη. Και όταν λέω τα πάντα, εννοώ κι εμάς τους ανθρώπους, που είμαστε μέρη του Σύμπαντος και μας διέπουν οι ίδιοι νόμοι.

*Το παράξενο καινούργιο Σύμπαν, Παρασκευή 24 Απριλίου 2015, 18:00-19:30, στο Μουσείο Ηρακλειδών στο Θησείο