Ο ΤΟΞΙΚΟΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΣ ΣΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΑΠΟΔΙΟΠΟΜΠΑΙΟΥ ΤΡΑΓΟΥ

«Άνθρωποι, πικροφορτωμένοι, σβαρνίζονταν Μισανασαίνοντας…
Κι άλλοι απόνετοι και ψυχοφάγοι,
έριχναν βλέμματα φονικά και λέξεις τερατογεννημένες». Ξένη Μητσοβασίλη

Στην καταγεγραμμένη ιστορική πορεία του ανθρώπου, υπάρχουν πολλές αναφορές για την σημασία και την χρηστική λειτουργία του αποδιοπομπαίου τράγου. Εμείς, μιας και βρισκόμαστε στον ελλαδικό χώρο θα αναφερθούμε σε αυτόν.


Όταν μία πόλη υπέφερε από πανούκλα, πείνα ή άλλη συμφορά διάλεγαν έναν παραμορφωμένο άνθρωπο για να επωμιστεί όλα τα δεινά που πρόσβαλαν την κοινότητα. Τον οδηγούσαν σ’ ένα κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο και του έδιναν να φάει ψημένα σύκα, κριθαρένιο ψωμί και τυρί. Μετά χτυπούσαν εφτά φορές τα γεννητικά του όργανα με φτερά και ενώ οι αυλοί έπαιζαν μια ιδιόμορφη μελωδία τον έκαιγαν. Κατά τον 1ο μΧ αιώνα, όταν μια κοινότητα αντιμετώπιζε τον κίνδυνο να αφανιστεί, διάλεγαν έναν φτωχό όπου για έναν χρόνο τον συντηρούσαν με κρατικά έξοδα και λένε πως τον τάιζαν με τις καλύτερες τροφές. Με την συμπλήρωση του έτους του φορούσαν «ιερά» ρούχα και τον στόλιζαν με «ιερά» κλαδιά. Διέσχιζε την πόλη συνοδευόμενος από τους ιερείς που έλεγαν, ότι όλα τα δεινά των ανθρώπων μπορούν να πέσουν στο κεφάλι του. Στην συνέχεια είτε εξοστρακίζονταν από την πόλη ή εκτελούνταν δια λιθοβολισμού έξω από τα τείχη της. Στην Αθήνα είχε θεσμοποιηθεί η τακτική αυτή, όπου συντηρούσαν με κρατικά έξοδα, κάποια από τα πιο απαξιωμένα μέλη της πόλης και όταν αποφάσιζαν πως ήταν η «ώρα» να επιτελέσουν το σκοπό για τον οποίο είχαν «επιλεχθεί» τους εκτελούσαν.

Η παγιοποίηση αυτής της κατάστασης, με την πάροδο των χρόνων εξαλλάχθηκε από τον θεσμικό, τον εθιμικό ή τον τελετουργικό χαρακτήρα –που του είχαν αποδώσει για να δικαιολογήσουν την βαρβαρότητα– σε στρατηγική εξόντωσης κοινωνικών ομάδων με ιδιαίτερη αδυναμία.

Κατά την θεώρηση του Τ. Szasz την σημερινή εποχή έχει αντικατασταθεί ο αποδιοπομπαίος τράγος (από το φυσικό πρόσωπο) καθώς «εμείς συντηρούμε μια σταθερά λέξεων και ρόλων. Ότι θεωρείται καλό πρέπει να εμπεριέχεται στο σώμα, στο άτομο, στην κοινότητα και ότι θεωρείται κακό πρέπει να εκβάλλεται απ’ αυτά».

Δεν είναι στους σκοπούς μας να ερμηνεύσουμε την ψυχολογική διάσταση των ρόλων, ούτε να κινηθούμε αφαιρετικά, όπου μέσω της ταύτισης να ανακαλυφτούν οι λόγοι, να προσδιοριστούν τα μέσα και να αποδοθούν τα αίτια. Είναι όμως στις προθέσεις μας, να αναδείξουμε την εξουσιαστική μεθόδευση που χρησιμοποιούν οι κρατιστές και οι βαστάζοι τους, τοποθετώντας τους τοξικοεξαρτημένους στο ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου.

Η πρακτική αυτή εξυπηρετεί τα συμφέροντα της εξουσίας ανεξάρτητα από το ποιοι την εφαρμόζουν, διότι η εξαθλίωση μιας κοινωνικής ομάδας –τοξικοεξαρτημένοι– είναι το αποτέλεσμα που προκύπτει από την επιβολή των όρων που θέτει η κυριαρχία για την διατήρηση και την αναπαραγωγή της εξουσία της. Στη συνέχεια ως ευάλωτοι στοχοποιούνται από αυτή και όταν η εξουσία αποφασίσει, χρησιμοποιούνται ως εργαλείο για την πραγματοποίηση των έμμεσων, άμεσων ή απώτερων σκοπών της.

Η μεθοδολογία αυτή, όταν δεν ασκείται άμεσα από το κράτος υλοποιείται συνήθως, από ετερόκλητα στοιχεία που συνδέονται με μια μονοδιάστατη αιτηματολογία π.χ. έξω η πρέζα από τα Εξάρχεια. Η σύνθεση των ατόμων που συσπειρώθηκε γύρω από αυτό το ζήτημα συνιστούσαν και συνιστούν μία πλειάδα ιδιοτήτων με κοινό στόχο την εκδίωξη των τοξικοεξαρτημένων, αλλά οι σκοποί και οι επιδιώξεις διέφεραν, μέσα στους κόλπους των συμμετασχόντων. Είναι αλήθεια, πως η τακτική αυτή όταν εφαρμόζεται μπορεί να συμπαρασύρει σε βιαιότητες. Κι όσο πιο ακραία μορφή παίρνει η αντίδραση αυτή, τόσο αυξάνεται και η λειτουργική χρησιμότητα της μεθόδου που ακολουθείται, ως πηγή εκτόνωσης και εξευμενισμού του πλήθους.

Η διαπίστωση αύτη δεν είναι καθολική, διότι δεν μπορεί να περικλείει όλους τους συμμετέχοντες σε τέτοιου είδους ενέργειες. Αυτό σημαίνει, πως εκτός από τους κρατιστές υπάρχουν και αυτοί που παίρνοντας μέρος στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις γνωρίζουν πως το στάδιο αναγωγής μιας κοινωνικής ομάδας –τοξικοεξαρτημένοι– σε αποδιοπομπαίο τράγο είναι μέρος της διαδικασίας εξόντωσης και ελέγχου. Χρειάζεται και η ανάλογη ιδεολογική πλατφόρμα, που θα συμπεριλαμβάνει και θα αιτιολογεί τη βαρβαρότητα ή αλλιώς το σύνολο των μεθόδων και των πρακτικών που θα χρησιμοποιήσουν για να πραγματοποιήσουν το σκοπό τους. Σε αυτή την περίπτωση η ενίσχυση του κρατισμού και η διασφάλιση των συμφερόντων του –ηθελημένα ή αθέλητα–πραγματοποιείται, διότι στην ουσία οι κινητοποιούμενοι, αντιτίθενται στον στόχο που οι εξουσιαστές κατασκεύασαν και χρησιμοποιούν ως εργαλείο για την πραγματοποίηση των επιδιώξεων τους και όχι στην πηγή της αιτιότητας των αντιθέσεων, δηλαδή το κράτος και τις σχέσεις εξουσίας.

Συμπερασματικά, λοιπόν, μπορούμε να πούμε πως η κατασκευή του αποδιοπομπαίου τράγου από την εξουσία, σε οποιαδήποτε ιστορική εποχή και αν αναζητήσουμε την καταγωγή της (την αλλαγή στη χρησιμοποίηση του ζώου με τον άνθρωπο) ή το πεδίο στο οποίο πραγματοποιούνταν μπορούμε να διακρίνουμε την εξής κοινή συνισταμένη: Την μετάθεση και την απόδοση της υπαιτιότητας για τα δεινά των ανθρώπων, στο πιο αδύναμο μέλος ή ομάδα και την μετατόπιση της εξουσίας –του παραγωγού της αιτιότητας των αντιθέσεων– στην θέση του ενοποιού των ετερόκλητων στοιχείων.

Την στροφή της όποιας δράσης όχι ενάντια στην εξουσία αλλά ενάντια στο «κατασκεύασμα» της, το οποίο χρησιμοποιεί σαν εργαλείο για την πραγματοποίηση των σκοπών της. Με λίγα λόγια η αντίθεση στα μέσα στην –καλύτερη των περιπτώσεων– εκφράζει την μερικότητα και γίνεται εύκολα αφομοιώσιμη από την εξουσία επικυρώνοντας την θέση του κράτους, ως ρυθμιστική αρχή και δύναμη. Η αντιπαράθεση αυτή (η στοχοποίηση και εκδίωξη των τοξικοεξαρτημένων) συνοδευόμενη και από την κατάλληλη προπαγάνδα –ταύτιση του εξαρτημένου με το έγκλημα– δρα ως αποδυναμωτικό στοιχείο σε μια ενδεχόμενη συμπαράσταση από άλλες κοινωνικές ομάδες. Δηλαδή η προπαγάνδιση τοξικοεξαρτημένος = άρρωστος- εγκληματίας, αδρανοποιεί τις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες και επικυρώνει την ειδικότητα των κρατικών θεσμών (αστυνομίας, ψυχιάτρων κλπ) για την παρέμβαση τους, ως την μόνη δυνατότητα επίλυσης του ζητήματος.

Η κοινωνική απομόνωση και η απαξίωση – των τοξικοεξαρτημένων – επέρχονται ως αποτέλεσμα της προαναφερόμενης διαδικασίας. Είναι βέβαιο, πως αυτή η μεθοδολογία αποτελεί μία σημαντική συνιστώσα ισχυροποίησης και αναπαραγωγής της εξουσίας στο βαθμό που μπορεί να εξαπατά, να επηρεάζει, να κινητοποιεί αλλά και να χρησιμοποιείται, από υποτιθέμενες αντιθετικά, ως προς την εξουσία ομάδες.

Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 112, Ιανουάριος 2012
https://anarchypress.wordpress.com/2017/10/16/%ce%bf-%cf%84%ce%bf%ce%be%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%b5%ce%be%ce%b1%cf%81%cf%84%ce%b7%ce%bc%ce%b5%ce%bd%ce%bf%cf%83-%cf%83%cf%84%ce%bf-%cf%81%ce%bf%ce%bb%ce%bf-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b1%cf%80%ce%bf%ce%b4/