Πίσω απ’ το …κίνημα έρχεται ο Αλέξης…

«Οι μαρξιστές δεν αναγνωρίζουν καμιά άλλη απελευθέρωση παρά μόνο εκείνη που περιμένουν απ’ το αποκαλούμενο Λαϊκό Κράτος τους. Ανάμεσα στους μαρξιστές και σε μας υπάρχει μια άβυσσος. Αυτοί είναι κρατιστές, ενώ εμείς είμαστε αναρχικοί». Μιχαήλ Μπακούνιν, «Η παρισινή κομμούνα του 1871 και η ιδέα του κράτους».

Αν ξυπνούσαμε ως αναρχικοί στο Παρίσι του 1871, θα είχαμε να αντιμετωπίσουμε αδιέξοδα και επιλογές, που για αιώνες μετά, χωρίς εμείς να το ξέρουμε, θα ταλαιπωρούσαν ή και θα βασάνιζαν ακόμη, αυτούς που επέλεξαν να είναι αναρχικοί. Εκείνο το μικρό διάστημα μεταξύ 18 Μαρτίου και 28 Μαΐου, που πολλοί άνθρωποι θυσιάστηκαν, προκειμένου να απαλλαγούν από τους ντόπιους (Βερσαλλίες) δυνάστες, αλλά και τους «ξένους» εξουσιαστές (Βίσμαρκ και Β΄ Ράιχ) όλα ήταν σε αναβρασμό και όλα παίζονταν. Οι εξεγερμένοι άνθρωποι θέλησαν να απαλλαγούν από κάθε τυραννία, χωρίς να έχουν σχέδια εξουσίας για μετά. Όχι όλοι βέβαια. Όσο οι άνθρωποι αγωνίζονταν να αποτινάξουν από πάνω τους κάθε λογής εξουσίες, κάποιοι έκαναν τα σχέδιά τους για τα επόμενα βήματα διακυβέρνησης. Ένας πολύ γνωστός σε όλους μουσάτος οικονομολόγος, ο Μαρξ, ήταν αντίθετος με τη σοσιαλιστική επανάσταση, που στρεφόταν ενάντια στο βασιλιά και τους πρώσους. Χαρακτήριζε μάλιστα την επανάσταση αυτή ως «απελπισμένη βλακεία», καλούσε τους γάλλους «να κάνουν το καθήκον τους σαν πολίτες» και να απορρίψουν τις ιδέες της Κομμούνας ως «ηλιθιότητες»[1].

Και ενώ στην παρισινή κομμούνα συμμετείχαν και πολλοί αναρχικοί (επαναστάτες σοσιαλιστές, όπως λέγονταν εκείνη την εποχή), οι Ιακωβίνοι υπερτερούσαν κατά πολύ αριθμητικά. Κι όσο η «επαναστατημένη μάζα»[2], βασιζόμενη κυρίως στο ένστικτο της ελευθερίας παρά σε κάποια συγκεκριμένη πεποίθηση και ιδεολογία, δε σταμάτησε στιγμή να πολεμά τους δυνάστες της, πολλοί Ιακωβίνοι, τάζοντας μια καλύτερη εξουσία, συγκέντρωναν όλο και περισσότερους οπαδούς. Εκμεταλλευόμενοι το φόβο των ανθρώπων ότι θα νικήσουν, ο πρωσικός στρατός ή οι βασιλιάδες, υπόσχονταν ένα καλύτερο κράτος. Τότε πολλοί αναρχικοί, αναγκασμένοι να υποκύψουν στην πλειοψηφία, άρχισαν να χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα με τους Ιακωβίνους.

Ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία καλόπιστοι και δεν ήθελαν να προδώσουν τις ιδέες τους ούτε στιγμή. Πίστευαν στην αξία της αυθόρμητης επανάστασης. Αντίθετα, οι εξουσιαστικοί κομμουνιστές, που επεδίωκαν μία κατευθυνόμενη, πολιτική επανάσταση για την κατάληψη της εξουσίας, σχεδίαζαν μία οργάνωση με τη μορφή συντακτικών συνελεύσεων ή μιας δικτατορίας του προλεταριάτου. Δε θα μπορούσαμε να περιγράψουμε καλύτερα από τον Μπακούνιν τις προθέσεις τους: «Αυτή η οργάνωση δε θα είναι τίποτε άλλο παρά ένα κρεβάτι Προκρούστη, στο οποίο η περισσότερο ή λιγότερο φανερή βία του κράτους θα μπορεί να εξαναγκάσει τη δύστυχη κοινωνία να ξαπλώσει». Και τι μας νοιάζουν όλα αυτά; Τι σχέση έχουν με όσα εμείς τώρα περνάμε; θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος.

Κάθε εξουσιαστική λογική φτιάχνει γενικά σχήματα, με βάση τα οποία οργανώνει τα σχέδια της για αποτελεσματική κυριαρχία. Ένα αποτελεσματικό εξουσιαστικό σχήμα εφαρμόζεται για αιώνες από κάθε λογής κυρίαρχους. Εκμεταλλεύεται αρχικά μία κρίση (οικονομική, κοινωνική κλπ.) ή τη δημιουργεί αν χρειαστεί. Έπειτα οι επίδοξοι κυβερνήτες παρουσιάζουν τους πολιτικούς αντιπάλους ως τέρατα και επιλέγουν ένα πρόσωπο από τη δική τους πλευρά που θα εκθειάσουν ως σωτήρα στα μάτια του λαού τους. Ο σωτήρας συγκεντρώνει όλες τις ελπίδες, μετά τη βαθειά απελπισία και απόγνωση, τη φτώχεια και την εξαθλίωση. Υπόσχεται ότι ο μόνος ωφελημένος θα είναι όλος ο λαός.

Φυσικά στην πράξη ο σωτήρας το μόνο που κάνει είναι να ασκήσει την εξουσία προς όφελος της δικής του πλευράς και να διαιωνίσει το κράτος με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Τα σύγχρονα κράτη εδώ και μερικούς αιώνες εκθειάζουν τη δημοκρατία και παρουσιάζουν ως την κορυφαία έκφραση ριζοσπαστισμού και σεβασμού στην ελευθερία την αριστερή εκδοχή της. Στον ελλαδικό χώρο με τη μορφή του σύγχρονου κράτους αυτό το σχήμα λειτούργησε αρκετά συχνά και πέτυχε σε κάποιο βαθμό να στερεώσει στη συνείδηση των ανθρώπων -όπως συνέβη και σε πολλά άλλα κράτη, για να είμαστε δίκαιοι- ότι το κράτος είναι δεδομένο. Οπότε κάθε συζήτηση αναπτύσσεται από εκεί και πέρα για την άσκηση της εξουσίας. Οι οικονομολόγοι, οι κοινωνιολόγοι, οι φιλόσοφοι μιλούν για το ευτυχισμένο κράτος, για τον καλύτερο, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα κυβερνήτη, που θα φροντίζει για όλους, χωρίς αυτοί να είναι παρόντες. Και αν δεν είναι καλός ο κυβερνήτης θα πρέπει να τον αλλάξουμε και πάει λέγοντας.

Μέσα από τα συντρίμμια μιας διακυβέρνησης, που οδήγησε στη λεγόμενη κρίση, παλεύουν να αναδειχτούν νέοι επίδοξοι εξουσιαστές, που πλασάρονται ως κάτι τελείως διαφορετικό, σα να εμφανίστηκαν για να εκπληρώσουν την προφητεία του Μαρξ και των πιστών του. Ο εχθρός δεν είναι μόνο οι διεφθαρμένοι παλιοί κυβερνήτες, αλλά και οι ακροδεξιοί μπράβοι, ενώ δε λείπουν και οι εχθροί του εξωτερικού (το Δ.Ν.Τ., η Ευρώπη, η Μέρκελ κλπ.). Το Κ.Κ.Ε. είναι πιο μουχλιασμένο και από τυρί ροκφόρ, οπότε δεν έμεινε και κανένας άλλος· η αριστερά και το κίνημα ήρθαν για να μείνουν.

Ο δούρειος ίππος, λοιπόν, του κινήματος είναι ο κίνδυνος και η απειλή του φασισμού, που καλλιεργεί ένα «δικαιολογημένο» μίσος, μία ανάγκη για εγρήγορση, αλλά προς μία ασφαλή για το κράτος κατεύθυνση, που εξυπηρετεί όπως ο προβολέας. Εκεί που οι θεατές παρακολουθούν την καλοφωτισμένη παράσταση, στα παρασκήνια οι σκηνοθέτες ετοιμάζουν την επόμενη παράσταση που θα παίζουν οι ίδιοι οι θεατές. Και θα κάνουν τους ευεργετημένους της αριστεράς, που σώθηκαν την τελευταία στιγμή κι ας πεινάνε χειρότερα κι ας φοβούνται περισσότερο. Χρησιμοποιώντας ως κοινό εχθρό το φασισμό και με τη λογική του «ο εχθρός του εχθρού μας είναι φίλος μας» ενώθηκαν σε κοινές δράσεις τελείως αντικρουόμενες λογικές, που εξέθρεψαν και δυνάμωσαν το κίνημα.

…Και σε πιάνει μια μελαγχολία

«[…]όλα τα κινήματα τα οποία είναι θεμελιωμένα επί των υλικών και άμεσων συμφερόντων (και ένα μαζικό εργατικό κίνημα δεν μπορεί να είναι θεμελιωμένο σε τίποτε άλλο) -εάν απουσιάζουν από αυτά η φλόγα, η ορμή και οι αδιάλειπτες προσπάθειες ανθρώπων με ιδέες, οι οποίοι αγωνίζονται και κάνουν θυσίες χάριν ενός ιδανικού μέλλοντος- τείνουν να προσαρμόζονται στις περιστάσεις, καλλιεργώντας ένα συντηρητικό πνεύμα και το φόβο της αλλαγής σε όσους κατορθώνουν να βελτιώσουν τις συνθήκες τους, καταλήγοντας συχνά να δημιουργούν νέες προνομιούχες τάξεις και να χρησιμεύουν στη στήριξη και την εδραίωση του συστήματος που θα ήθελαν να καταστρέψουν». Ερρίκο Μαλατέστα, «Ο αναρχισμός και τα εργατικά κινήματα»

Ιδιαίτερα μετά την εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008, που ξέσπασε από «απροσεξία» του κράτους και ήταν αυθόρμητη, άρχισε να ξεπροβάλλει το «μεγαλείο» του κινήματος. Ο Αλέξης προβλήθηκε ως νέα ηγετική φυσιογνωμία, με νεανικά χαρακτηριστικά και ξεκίνησε η οργάνωση, ώστε να πάρει ανώδυνη κατεύθυνση κάθε εξεγερτική διάθεση. Το κίνημα έθεσε ως στόχο να αφομοιώσει κάθε αντίδραση σε αυτό τον ανελεύθερο κόσμο και τα κάθε λογής παρακλάδια του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκουν τρόπο να διαχυθούν από λαϊκές συνελεύσεις μέχρι επιτροπές για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα διόδια και… κινηματογραφικές προβολές.

Μοιάζει να εφαρμόζει το σύστημα των τραπεζιτών στα τέλη της δεκαετίας του ’90 στον ελλαδικό χώρο· προσέλκυσε κάθε κάτοικο, όποιας οικονομικής, μορφωτικής και κοινωνικής κατάστασης κι αν ήταν, ώστε να επενδύσει στο χρηματιστήριο, συγκεντρώνοντας όλα τα υλικά αποθέματα. Έτσι, μέσα από το κίνημα, οι αριστεριστές –σαν άλλοι χρηματιστές και οικονομικοί σύμβουλοι– επιδιώκουν να συγκεντρώσουν κάθε ενεργειακό, εξεγερτικό απόθεμα, καλώντας τον καθένα, ανάλογα με την κοινωνική, οικονομική ή μορφωτική του κατάσταση, να αναλωθεί σε ατέρμονες συνελεύσεις, κινητοποιήσεις-θεατρικές παραστάσεις, ανώδυνες για το κράτος και επώδυνες για τους συμμετέχοντες. Επενδύοντας όλοι στο κίνημα, του δίνουν τη δυνατότητα να «μαζέψει» κάθε αληθινή διάθεση για αντικρατική δράση και μέσα από «ρεαλιστικές» λύσεις να οδηγήσει σε μια αριστερή εξουσία.

Εμείς, όμως, θα μιλήσουμε για την αναρχία, για αυτό το ένστικτο της ελευθερίας που είχαν πολλοί αγωνιζόμενοι άνθρωποι στην Παρισινή Κομμούνα, στην ισπανική επανάσταση, που έχουν όσοι εξεγείρονται σήμερα, όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο, αλλά σε όλο τον κόσμο, από τη Χιλή και τη βόρεια Αμερική μέχρι τη νότια Αφρική, την Κίνα και την Ινδονησία. Η αναρχία δεν ήταν, δεν είναι και ούτε θα αποτελέσει στο μέλλον κομμάτι της αριστεράς και κανενός κινήματος, όσο φανταχτερό όνομα και αν του χαρίσουν οι οπαδοί των κινημάτων. Γιατί η αναρχία δεν είναι ούτε θα γίνει ποτέ συστατικό της κυριαρχίας. Ήταν και παραμένει ο άνεμος της απόλυτης ελευθερίας που ωθεί τους αγωνιζόμενους ανθρώπους στην καταστροφή του κράτους, των θεσμών του και κάθε εξουσίας.

Στο μακρινό ή και εγγύτερο παρελθόν οι μαρξιστικές κουτοπονηριές μπορεί να είχανε δήθεν διαφορετικό περιεχόμενο αλλά είναι γνωστό πως οι μαρξιστές κάθε εξουσιαστικής απόχρωσης λαχταράνε τη δικτατορία του προλεταριάτου, το κομμουνιστικό κράτος και την συγκέντρωση όλης της εξουσίας σε μια οικονομική και κοινωνική ελίτ με την κομψή ονομασία «κεντρική επιτροπή του κομμουνιστικού κόμματος». Τώρα σαν άλλος «θείος Σαμ»[3] λένε στους αγωνιζόμενους ανθρώπους «ο αντιφασισμός είναι χρέος σου».

Οι άνθρωποι όμως δεν αγωνίζονται για να αλλάξουν σχήμα και μέγεθος στα δεσμά που τους σκλαβώνουν, δεν θυσιάζουν την σωματική τους ακεραιότητα ούτε την προσωπική τους ελευθερία για να πριμοδοτήσουν ένα μπλοκ εξουσίας για χάρη άλλου. Ο αγώνας για την συνολική απελευθέρωση ανθρώπου και φύσης στρέφεται αταλάντευτα απέναντι σε κάθε μορφή κρατισμού. Οι ακηδεμόνευτοι κοινωνικοί αγώνες δεν είναι ούτε αντιφασιστικοί ούτε αντιδημοκρατικοί αλλά συνολικά αντικρατικοί. Δεν έχει λοιπόν καμία σημασία για έναν αγωνιζόμενο άνθρωπο που θα σαπίζει στα κρατικά μπουντρούμια αν το δικαστήριο τον καταδίκασε ως «εθνικό προδότη» ή ως «αντεπαναστάτη». Λέτε λοιπόν να νιώθουμε διαφορετικά για τους συντρόφους μας που δολοφονήθηκαν απ’ τους πεμπτοφαλαγγίτες του Φράνκο από ό,τι αυτούς που δολοφονήθηκαν απ’ την τσε-κα του Λένιν;

Όσοι προωθούν την κινηματική λογική έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους, για να διαλύσουν και να σπιλώσουν την αναρχική ομάδα- το κύτταρο της αναρχικής κοινότητας, που οι αναρχικοί προωθούν με το λόγο και τη δράση τους. Θέλουν με το στανιό να μας πείσουν ότι η αναρχία είναι κομμάτι της αριστεράς, ότι ο «αντιεξουσιαστικός» αριστερισμός είναι συγγενές στοιχείο της αναρχικής δράσης και ένα σωρό άλλα μαρξιστικά και μαρξίζοντα κουραφέξαλα.

Λες και η αριστερά στο σύνολο της -κομμουνιστική και σοσιαλδημοκρατική- δεν είναι κομμάτι του κράτους! Είναι απορίας άξιο πώς γίνεται αυτοί που θέλουν να λέγονται αναρχικοί να ετοιμάζονται να κάνουν λάθη που είχαν καταστροφικές συνέπειες στο παρελθόν. Για κάποιον που ξέρει έστω και τα βασικά είναι αδιανόητο να συμπλέουν και να συμπράττουν οι αναρχικοί με τους αριστερούς. Με το να συζητάμε με μαρξιστικούς όρους αποδεχόμαστε πρώτα από όλα το κράτος και διαπραγματευόμαστε απλώς τη διαχείριση της εξουσίας. Πώς θα μπορούσε από την άλλη να είναι δυνατό να ξεχνάμε ότι η αριστερά με την πρώτη ευκαιρία που της δόθηκε σε κάθε χρονική στιγμή απενεργοποίησε ή κατέσφαξε τους αναρχικούς (ισπανική επανάσταση, Κρονστάνδη, σφαγές της τσε-κα). Και μάλιστα ως αναγκαία για αυτήν συνθήκη, στα πλαίσια των εκκαθαρίσεων από τους «αντεπαναστάτες».

Οι απόψεις, θεωρήσεις και πρακτικές των αναρχικών είναι έντιμες, αλλιώς δεν είναι και αναρχικές. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο και δεν χωράνε σε κανένα πολιτικό κίνημα, όσο ευάερο, ευήλιο και προσιτό και αν παρουσιάζεται στην αγωνιζόμενη κοινωνία. Την ώρα λοιπόν που χιλιάδες άνθρωποι επιλέγουν τον δρόμο της ακηδεμόνευτης σύγκρουσης ενάντια στο κράτος, κάποιοι προτιμούν να υπερασπίζονται «απελευθερωμένους χώρους» και «αυτόνομες κομητείες». Ας είναι. Τώρα πώς είναι δυνατόν μέσα στην καταπίεση του κράτους ένα κτίριο ή ένα πάρκο να είναι «απελευθερωμένα» αποτελεί μέγα μυστήριο…

Το «εναλλακτικό» κράτος και στο βάθος ΣΥΡΙΖΑ μπορεί για πολλούς να είναι το αγαπημένο τους έργο και είναι λογικό να περιμένουν ανυπόμονα να παιχτεί στις αίθουσες του κινηματογράφου «Κοινωνικό Σφαγείο». Τα αγωνιζόμενα όμως κοινωνικά κομμάτια είναι πλέον αλλεργικά στις αριστερές κρυάδες. Όσα καλέσματα για κατασκευή σπιτικής μπύρας και αδιαμεσολάβητης μαρμελάδας και αν κάνουν, το «εναλλακτικό» κράτος που φαντασιώνονται θα είναι άλλη μία μηχανή καταπίεσης, αφού θα εξακολουθεί να είναι κράτος.

Η επιδίωξη ενός καλύτερου δυνάστη δεν είναι ρεαλισμός, είναι απάτη και αυταπάτη. Εμείς θα συνεχίσουμε την αναρχική θεώρηση και δράση μέχρι να φτάσουμε στις ανεξούσιες κοινότητες, όπου κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος, κάθε πλάσμα ζει σε αρμονία με το φυσικό κόσμο, παύοντας να είναι πολίτης και μακριά από απόψεις που θεωρούν την κυριαρχία του ενός από τον άλλο «φυσική επιλογή». Μπορούμε να είμαστε πολλά περισσότερα από πολίτες ενός κράτους, μπορούμε να επιθυμούμε πολύ πιο ουσιαστικούς τρόπους ζωής από καλύτερη διακυβέρνηση.

…Άσε κοριτσάκι τα (πολιτικά) γραφεία

Δεν μας ενδιαφέρει αν το οποιοδήποτε «αντιεξουσιαστικό» κίνημα υιοθετεί, απορρίπτει ή και χλευάζει τις απόψεις και πρακτικές μας. Το να πείσουμε δεν θα είναι ποτέ για εμάς αυτοσκοπός. Αυτό που κάνουμε είναι να καταθέτουμε τις ιδέες και εμπειρίες μας από την αναρχική σύνθεση απόψεων και πρακτικών με τους συντρόφους μας. Μας ενδιαφέρει μέσα από το λόγο και τη δράση μας να προωθούμε μόνο τη συνολική απελευθέρωση ανθρώπου και φύσης, προσπαθώντας να κρατήσουμε ζωντανή τη μνήμη των ελεύθερων κοινοτήτων.

Η μαζικότητα και η αριθμητική υπεροχή μπορεί να γεμίζει κάποιους με την ασφάλεια ότι σε δύσκολους καιρούς έχουν ένα στήριγμα, μια «οικογένεια» να τους προστατέψει. Αυτή η επιλογή όμως αμέσως αναιρεί οποιαδήποτε αναρχική προοπτική, να είναι κανείς υπεύθυνος του εαυτού του, ελεύθερος άνθρωπος, που συνθέτει απόψεις και δράσεις με άλλους ανθρώπους. Μέσα σε μια αναρχική ομάδα και τη μεταξύ τους συνεργασία οι αναρχικές απόψεις μπορούν να αναπνέουν ελεύθερα. Όταν οι ανθρώπινες αποφάσεις μαζικοποιούνται, υποτάσσονται στη βούληση του πλήθους, με αντάλλαγμα την ασφάλεια ή την εξασφάλιση του κινήματος θυσιάζεται η αναρχική βούληση, δηλαδή η σκέψη που στοχεύει στην ολική απελευθερωτική δράση και τρόπο ζωής.

Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να μείνουμε σταθεροί στις απόψεις μας, όχι για να γίνουμε αρεστοί σε κάποιο κίνημα, αλλά για να μπορούμε να κοιτάζουμε τους συντρόφους μας –όπως και κάθε αγωνιζόμενο άνθρωπο– στα μάτια. Ο λόγος μας οφείλει να είναι σταράτος και ξεκάθαρος. Όταν υπογράφεις κάποιο κείμενο με το όνομα μιας αναρχικής ομάδας και το μοιράζεις, έχεις την ευθύνη όσων λες. Δεν κρύβεσαι πίσω από γενικές υπογραφές κινηματικού τύπου.

Η αναρχία είναι το πέρασμα σε έναν ελεύθερο, ανεξούσιο κόσμο από επιλογή. Δε ζητάμε αναδιανομή του πλούτου και νίκη μιας τάξης απέναντι σε άλλη. Ζητάμε κατάργηση του κράτους και της ιδιοκτησίας, ώστε να μη μιλάμε καν για τάξεις, αλλά για ανθρώπινες ζωές. Αν εμπιστευόμαστε τους ανθρώπους, δε θα χρειάζεται κανείς να κανονίζει την ελευθερία μας και την ισότητά μας αντί για μας. Η αναρχική ομάδα και η συνεργασία αναρχικών ομάδων και ατόμων είναι για εμάς το γλυκό πρελούδιο που θα κάνει τη μεγαμηχανή του κράτους και του πολιτισμού να σωπάσει για πάντα.

«Δεν πρόκειται να φτάσουμε στην αναρχία ούτε σήμερα, ούτε αύριο, ούτε σε δέκα αιώνες· απλώς θα πορευόμαστε προς την αναρχία, σήμερα, αύριο και πάντα» (Ερρίκο Μαλατέστα). Οι απόψεις, οι πρακτικές και οι θεωρήσεις για έναν ελεύθερο και δημιουργικό κόσμο θα μένουν πάντα ζωντανές, ακόμη και αν όλοι οι «αναρχικοί» αρέσκονται σε μαρξιστικές, λενινιστικές, τροτσκιστικές και άλλες εξουσιαστικές αντιλήψεις. Κάθε βήμα προς την ελευθερία είναι ένα βήμα πιο κοντά στην αναρχία.

Το κίνημα μπορεί να στηρίζει και να προωθεί όσες εξουσιαστικές απόψεις νομίζει, δε μας αφορά. Όχι όμως στο όνομα των αναρχικών. Όπως επίσης μπορεί να στηρίζει τα επιχειρήματά του στην αριθμητική του υπεροχή, στη λογική ότι «η πλειοψηφία κερδίζει», στη δημοκρατική του αμπάριζα. Όποιος κάνει κέφι να είναι η «αντιεξουσιαστική» συνιστώσα του ΣΥΡΙΖΑ με γεια του με χαρά του. Το παραμύθι τους όμως ούτε ωραίο είναι και όσο για το δράκο του, οι αγωνιζόμενοι άνθρωποι γεύτηκαν ήδη μια φορά την …γλύκα του το 1981. Τώρα αν θα φοράει ζιβάγκο ή τρέντυ κουστουμάκι, λέτε να κάνει τη διαφορά;

σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση
Μιχαήλ Μπακούνιν, Η παρισινή κομμούνα του 1871 και η ιδέα του κράτους», ελεύθερος τύπος, σελ. 33.

Για την έννοια την μάζας θα μπορούσε να γίνει μεγάλη συζήτηση. Ο Ευάγγελος Λεμπέσης, στο έργο του «Η επαναστατική μάζα» λέει μεταξύ άλλων τα εξής: «Η μάζα, ως φυσικό δεδομένο, προηγείται οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας και οποιασδήποτε λογικής σκοπιμότητας. […]Ουδέποτε όμως θα ήταν δυνατή η κοινωνική επανάσταση χωρίς τη μάζα».

Και λίγο παρακάτω: «Ουδεμία αμφιβολία ότι η απότομη και τυφλή έκρηξη άλογων δυνάμεων της μάζας είναι αντίδραση μιας πιεζόμενης και ταλαιπωρούμενης ψυχής κατά του καθεστώτος εκείνου, το οποίο απεργάζεται συστηματικά την ψυχική της απογύμνωση και μηχανοποίηση.[…]Η μηχανοποίηση βρίσκεται σε όλες τις εποχές και σε όλα τα άτομα στον υποβιβασμό του ανθρώπου σε αντικείμενο, σε υποτίμηση του ανθρώπου σε προλετάριο». Εκείνη την εποχή συνηθιζόταν να αναφέρεται η μάζα, εκφράζοντας ένα πλήθος ανθρώπων, που δεν είχε κοινά χαρακτηριστικά, όπως η ομάδα, αλλά δεν ήταν και όχλος.
Αναφορά στη γνωστή αφίσα που καλούσε τους άντρες των Η.Π.Α να καταταγούν στο στρατό.
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 121, Νοέμβριος 2012

https://anarchypress.wordpress.com/2018/04/24/%cf%80%ce%af%cf%83%cf%89-%ce%b1%cf%80-%cf%84%ce%bf-%ce%ba%ce%af%ce%bd%ce%b7%ce%bc%ce%b1-%ce%ad%cf%81%cf%87%ce%b5%cf%84%ce%b1%ce%b9-%ce%bf-%ce%b1%ce%bb%ce%ad%ce%be%ce%b7%cf%82/