Η παγκόσμια κρίση και ο έλεγχος του νερού

Οι ανάγκες του πλανήτη για νερό αυξάνονται, ενώ παράλληλα, τα αποθέματα στερεύουν. Πόσο ανήσυχοι πρέπει να είμαστε; Η κλιματική αλλαγή κάνει τα πράγματα χειρότερα; Ποιός ελέγχει το νερό; Ποιοί αντιμετωπίζουν τον πιο άμεσο κίνδυνο; Με ποιον τρόπο μπορούμε να διαχειριστούμε τις πηγές πόσιμου νερού και τι συμβαίνει με τα πλημμυρικά φαινόμενα; Γιατί η περίπτωση του Κέιπ Τάουν που έφτασε στην «Ημέρα Μηδέν» είναι μόνο η αρχή;

Εκ πρώτης το νερό φαίνεται να είναι το πλέον ανανεώσιμο από τους πόρους της Γης. Πέφτει από τον ουρανό σαν βροχή και μας περιβάλλει ως ωκεανός -οι ωκεανοί καλύπτουν σχεδόν τα τρία τέταρτα της επιφάνειας του πλανήτη μας και αποτελούν το 97% του νερού της Γης- χωρίς να λησμονούμε τους πάγους στους πόλους και τους παγετώνες στα βουνά.

Το πρόβλημα ωστόσο, είναι ότι οι περισσότεροι από τους υδάτινους πόρους της Γης είναι απρόσιτοι και όσοι είναι προσβάσιμοι είναι άνισα κατανεμημένοι. Επιπλέον και ενώ το νερό είναι δύσκολο να μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις, οι ανάγκες μας σε τρόφιμα και τη βιομηχανία, συνεχώς αυξάνονται. Όλα όσα κάνουμε απαιτούν νερό -από την πόση και το πλύσιμο, μέχρι τις γεωργικές καλλιέργειες, τη βιομηχανία και τις κατασκευές. Με περισσότερα από 7,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη -και την προοπτική ο πληθυσμός να φτάσει τα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050-, η κατάσταση είναι επείγουσα.

Σήμερα, 844 εκατομμύρια άνθρωποι -περίπου ένας στους εννέα κατοίκους της Γης - δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό σε απόσταση μισής ώρας από την κατοικία τους και σχεδόν κάθε χρόνο 300.000 παιδιά κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν από διάρροια, σύμπτωμα που συνδέεται με το βρόμικο νερό και την κακή υγιεινή (η διάρροια είναι η δεύτερη αιτία θανάτου νεογέννητων και μικρών παιδιών στην Αφρική).



Τα κορίτσια και οι γυναίκες στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι σε ακόμη χειρότερη κατάσταση, καθώς αναγκάζονται να ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις πεζή προκειμένου να φέρουν νερό, που σημαίνει ότι, εκτός των άλλων, είναι εξαιρετικά εκτεθειμένες σε περιστατικά βίας.

Η κλιματική αλλαγή κάνει τα πράγματα χειρότερα;

Η κλιματική αλλαγή προκαλεί ξηρασία και καύσωνες, μαζί με πλημμύρες και άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Η ρύπανση καταγράφει άνοδο, τόσο όσον αφορά το πόσιμο νερό όσο και τον υδροφόρο ορίζοντα. Η εξάντληση δε, των στρωμάτων του υδροφόρου ορίζοντα, κάνει το νερό που έχει απομείνει αλατούχο. Τα νιτρικά άλατα από τα λιπάσματα που καταλήγουν στα υπόγεια ύδατα κάνουν το νερό ακατάλληλο προς πόση και άρδευση.

Η περίπτωση του Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική αποτελεί το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν τα αποθέματα τελειώνουν. Επί σειρά ετών η πόλη χρησιμοποιούσε περισσότερο νερό από όσο μπορούσε να εξασφαλίσει. Κάποια στιγμή προσπάθησε να περιορίσει τη σπατάλη και να κατανείμει τα αποθέματα ύδατος ορθότερα, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Στια αρχές του 2018 και μετά από μία περίοδο τριών ετών με μία άνευ προηγουμένου ξηρασία, οι αρχές της πόλης προειδοποίησαν ότι επίκειται η «Ημέρα Μηδέν», κατά την οποία τα αποθέματα νερού, απλά θα τελειώσουν, κοινώς οι δεξαμενές θα αδειάσουν και οι βρύσες θα στεγνώσουν.

Το Κέιπ Τάουν «διασώθηκε» στο παρά ένα, εν μέρει από τις προτροπές των αρχών για αποτελεσματικότερη χρήση του νερού, εν μέρει εξαιτίας του δελτίου νερού που επιβλήθηκε, αλλά και των αλλαγών που εφαρμόστηκαν, όπως η άρδευση τη νύχτα, η επαναχρησιμοποίηση νερού από τα πλυντήρια και τα ντους, αλλά και η νέα μονάδα αφαλάτωσης.

Ποιος κινδυνεύει περισσότερο;

Η απάντηση είναι εύκολη. Σύμφωνα με τον Guardian, οι οικονομικά ασθενέστεροι. Ο Jonathan Farr, επικεφαλής πολιτικός αναλυτής στο WaterAid, εξηγεί ότι «ο ανταγωνισμός για το νερό σημαίνει ότι εκείνοι που είναι φτωχοί ή περιθωριοποιημένοι δυσκολεύονται να πάρουν νερό σε σχέση με τους πλούσιους και ισχυρούς». Πολλές κυβερνήσεις και ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης επικεντρώνουν την παροχή στις πλούσιες περιφέρειες και δίνουν προτεραιότητα στη γεωργία και τη βιομηχανία και όχι στους οικονομικά ασθενέστερους, κάνοντας επιπλέον, τα στραβά μάτια στους ρυπαντές και σε όσους εξαντλούν τα υπόγεια ύδατα.

Ο αριθμός των περιοχών που απειλούνται να μείνουν χωρίς νερό παρουσιάζει κατακόρυφη άνοδο. Το Κέιπ Τάουν είναι μόνο η αρχή. Σύμφωνα με νέα έρευνα, η οποία βασίζεται σε data του προγράμματος Nasa Grace - Gravity Recovery and Climate Experiment, τα οποία συνέλεξαν δορυφόροι στη διάρκεια μίας περιόδου 14 ετών, αυτή τη στιγμή υπάρχουν σε όλο τον κόσμο 19 «hotspots», μέρη στα οποία η ταχεία εξάντληση των υδάτινων πόρων θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα. Στον χάρτη των 19 hotspots περιλαμβάνονται περιοχές της Καλιφόρνια, της βορειοδυτικής Κίνας, της βόρειας και ανατολικής Ινδίας και της Μέσης Ανατολής. Όπως είχαν προβλέψει οι επιστήμονες της κλιματικής αλλαγής, οι περιοχές που ήταν ήδη επιρρεπείς στην ξηρασία άρχισαν να «στεγνώνουν» και οι περιοχές που ήταν ήδη υγρές να «πνίγονται» στην υγρασία. Οι ερευνητές ήταν κάθετοι: «Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι το νερό είναι το νούμερο ένα περιβαλλοντικό ζήτημα του αιώνα».

Ποιος ελέγχει το νερό;

Δεν υπάρχει παγκόσμιο σύστημα διαχείρισης νερού. Όλα συμβαίνουν σε τοπικό επίπεδο και συχνά με κακό τρόπο. Η τεχνολογία για την αποτελεσματική και δίκαιη χρήση του νερού υπάρχει, αλλά ως επί το πλείστον, δεν εφαρμόζεται.

«Η σωστή διαχείριση της υπάρχουσας τεχνολογίας -όπως οι αντλίες, οι συλλέκτες βρόχινου νερού, οι δεξαμενές- και όχι οι νέες τεχνολογικές λύσεις αρκούν για να λύσουν προβλήματα», λέει ο Farr. «Επιλύσαμε το πρόβλημα της πρόσβασης σε υδάτινους πόρους από την αυγή του πολιτισμού. Ξέρουμε πώς να το κάνουμε. Απλά πρέπει να το διαχειριστούμε ορθά. Για παράδειγμα, σε πολλά απομακρυσμένα μέρη της υποσαχάριας Αφρικής υπάρχουν επαρκείς ποσότητες υπογείων υδάτων, αλλά δεν υπάρχουν οι υποδομές που να διασφαλίζουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση στο νερό αυτό».

Καλύτερη διαχείριση

Μερικοί από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των υδάτινων πόρων είναι και οι πιο απλοί. Η διαρροή στις σωληνώσεις είναι ένα καλό παράδειγμα -η παλαιότητα και η κακή συντήρηση των αποχετεύσεων ευθύνονται για τεράστιες απώλειες νερού. Μια βρύση που στάζει μπορεί να έχει διαρροή 300 λίτρων ετησίως. Στη Βρετανία, ο Οργανισμός Περιβάλλοντος προειδοποίησε ότι επίκειται έλλειψη νερού στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας μέσα στα επόμενα χρόνια, εάν συνεχιστούν οι διαρροές των 3 δισεκατομμυρίων λίτρων την ημέρα (διαρροές που θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες 20 εκατομμυρίων ανθρώπων).

Επίσης, οι οικιακοί μετρητές νερού στις ανεπτυγμένες χώρες πιθανώς τιμωρούν τις μεγάλες οικογένειες οι οποίες και έχουν μεγαλύτερες ανάγκες, από την άλλη ωστόσο, δίνουν στα νοικοκυριά περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη λελογισμένη χρήση του νερού και τις όποιες αναγκαίες επισκευές -από τις βρύσες μέχρι τη ροή στο ντους.

Όσον αφορά την άρδευση των καλλιεργειών, επέτρεψε στους αγρότες, ακόμη και στις πιο άγονες περιοχές να επιλέξουν μία μεγαλύτερη ποικιλία καλλιεργειών. Ορισμένες μέθοδοι είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς -στις θερμές χώρες, το νερό που ψεκάζεται στις καλλιέργειες εξατμίζεται προτού φτάσει στις ρίζες. Μια εναλλακτική είναι η άρδευση μέσα από ένα σύστημα σωληνώσεων που ποτίζει κατευθείαν στις ρίζες του φυτού, αλλά το σύστημα είναι σχεδόν εξ ορισμού σπάταλο. Οι αγρότες σε κάποιες περιοχές έχουν επιστρατεύσει παραδοσιακές μέθοδοι άρδευσης, όπως στο Ρατζαστάν της Ινδίας, όπου επισκεύασαν μικρά φράγματα, γνωστά ως johads που επιτρέπουν τη συλλογή της βροχής, με αποτέλεσμα «τη θαυμαστή αναζωογόνηση της γης σε καταπράσινο τοπίο και των εμπλουτισμό των επιφανειακών υδάτων».

Πλημμύρες

Η κλιματική αλλαγή σημαίνει περισσότερη ξηρασία, αλλά και συχνότερες πλημμύρες, οι οποίες είναι καταστροφικές τόσο για τις καλλιέργειες όσο και για τις παράκτιες πόλεις, που απειλούνται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τις ισχυρότερες καταιγίδες.

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα το κόστος από τις καταστροφές στις πόλεις εξαιτίας των πλημμυρικών φαινομένων θα φτάσει το 1 τρισ. δολάρια μέχρι το 2050, αν δεν ληφθούν σοβαρά μέτρα που να προστατέψουν τις πόλεις -και ως μέτρα δεν εννοούνται τα τείχη και τα φράγματα.

Ένα παράδειγμα είναι οι τροπικοί, όπου πάνω από το ένα πέμπτο των βάλτων με τα μαγκρόβια στις ακτές καταστράφηκαν για τη γεωργία και την υδατοκαλλιέργεια. Η αποκατάσταση τους έχει πολλαπλά οφέλη: Προστατεύει τις περιοχές που βρίσκονται στο εσωτερικό από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τις πλημμύρες και συγχρόνως, είναι εξαιρετικός βιότοπος για τα ψάρια. Τα σχέδια αποκατάστασης των μαγκρόβιων είναι σε εξέλιξη από το Μπαγκλαντές και την Ινδονησία μέχρι την Ακτή του Ελεφαντοστού και το Σουρινάμ της Νότιας Αμερικής.

Τι να περιμένουμε

Ο στόχος του ΟΗΕ αναφορικά με το νερό είναι το 2030. Όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη πρέπει να έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό και συνθήκες υγιεινής μέχρι το 2030. Αλλά, ο Farr της WaterAid’s θεωρεί ότι, σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα υπάρχουν χώρες που έχουν χάσει την προθεσμία…. αιώνες τώρα.

Από φέτος και για τα επόμενα δέκα χρόνια, η τρέχουσα Διεθνής Δεκαετία Δράσης 2018-2028 είναι αφιερωμένη στη διαχείριση του νερού με σκοπό την βιώσιμη ανάπτυξη, όπως ανακοινώθηκε επισήμως στον ΟΗΕ στις 22 Μαρτίου 2018, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού.

Όμως, σύμφωνα με τον James Famiglietti, συν-συγγραφέα της έρευνας, μερικές από τις πλέον ευάλωτες περιοχές βρίσκονται ήδη πέρα από τα σημεία απόκλισης όσον αφορά τη βιωσιμότητα, καθώς οι μεγάλοι υδροφόροι ορίζοντές τους εξαντλούνται ταχύτατα. Στην κορυφή της λίστας είναι η Αραβική χερσόνησος, η βόρεια Κίνα, ο υδροφόρος ορίζοντας κάτω από τις μεγάλες πεδιάδες των μεσοδυτικών ΗΠΑ, ο υδροφόρος ορίζοντας Guarani στη Νότια Αμερική, το βορειοδυτικό σύστημα του υδροφόρου ορίζοντα της Σαχάρας. «Όταν τα υδροφόρα αυτά στρώματα δεν θα μπορούν πλέον να δίνουν νερό -και κάποια εξ αυτών θα έχουν εξαντληθεί μέχρι το 2050- πού θα καλλιεργούμε την τροφή μας;» αναρωτιέται.

Πηγή: tvxs.gr