ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΕΣ: Μια ωρολογιακή βόμβα της ψυχής

Παρά την εκπληκτική ικανότητα του ανθρώπου να μπορεί να ανανήπτει και να ξεπερνά πολύ οδυνηρές καταστάσεις και εμπειρίες ζωής, υπάρχουν φορές που κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο. Στην περίπτωση αυτή, οι μνήμες, οι σκέψεις και τα συγκλονιστικά συναισθήματα που συνδέονται με μία τέτοια άκρως απειλητική για το άτομο κατάσταση εμφανίζονται με τρομερή ένταση αλλά κομματιασμένα και ανεξέλεγκτα, εγκλωβίζοντάς το σε έναν φοβερό εφιάλτη από τον οποίο συχνά δεν μπορεί να λυτρωθεί ακόμα και χρόνια μετά.
Μετά από κάθε δραματικό γεγονός, είναι σύνηθες να υπάρχουν διάφορες αντιδράσεις στρες για κάποιο χρονικό διάστημα. Στους περισσότερους που καταφέρνουν να επιβιώσουν, οι αντιδράσεις αυτές εξαφανίζονται μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Σε ορισμένους, όμως, οι αντιδράσεις αυτές παραμένουν και δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στη ζωή τους. 

Όταν κάποιος -μετά από μια απειλητική για τη ζωή του κατάσταση ή σοβαρή παραβίαση των προσωπικών του ορίων- δεν είναι σε θέση να επανέλθει σε έναν προηγούμενο φυσιολογικό τρόπο ζωής, εξαιτίας επανερχόμενων έντονων οδυνηρών μνημών, εφιαλτών και αισθημάτων φόβου, τότε λέμε πως έχει πληγεί από «Σύνδρομο Μετατραυματικού Στρες» (Σ.Μ.Σ.).

Το τραύμα μπορεί να είναι μεμονωμένο και να μην έχει προσωπικό χαρακτήρα, όπως π.χ. ένα ατύχημα, ή να είναι επαναλαμβανόμενο και να έχει προσωπικό χαρακτήρα, όπως π.χ. μια κακοποίηση στα πλαίσια της οικογένειας. Οι συνήθεις καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν Σ.Μ.Σ. είναι:

– φυσική ή/και σεξουαλική κακοποίηση

– διαφόρων ειδών σοβαρά ατυχήματα

– φυσικές καταστροφές, πόλεμοι, βασανιστήρια

– δύσκολος τοκετός ή δύσκολες εμπειρίες μετά από νοσηλεία σε εντατική μονάδα.

Αυτό που συμβαίνει στην περίπτωση του Σ.Μ.Σ. είναι πως το άτομο αναβιώνει την τραυματική του εμπειρία με αισθήματα τρόμου, οργής, πλήρους ανημπόριας κ.ά. Η αναβίωση αυτή μπορεί να πυροδοτηθεί με αφορμή κάποιο εξωτερικό αισθητηριακό ερέθισμα ή γεγονός που υπενθυμίζει την τραυματική εμπειρία. Το Σ.Μ.Σ. μπορεί να πλήξει, επίσης, παιδιά ή εφήβους.

Η διάγνωση «Σύνδρομο Μετατραυματικού Στρες» προέκυψε με φόντο ένα πολιτικό κίνημα των βετεράνων του Βιετνάμ σε συνεργασία με ψυχιάτρους που ήταν κατά του πολέμου. Τα επιχειρήματά τους ήταν πως οι χρόνιες και καθυστερημένες αντιδράσεις του στρες, που δημιουργούνταν εξαιτίας διαφόρων τραυματικών εμπειριών, δεν καλύπτονταν από τις μέχρι τότε ισχύουσες επίσημες ψυχιατρικές διαγνώσεις.



Σύνδρομο μετατραυματικού στρες : Μια ωρολογιακή βόμβα της ψυχής

Τα συμπτώματα του Σ.Μ.Σ.

Τα συνηθέστερα συμπτώματα του Σ.Μ.Σ. διαχωρίζονται σε 3 τύπους και είναι:

Αναβίωση του τραύματος

– διαμέσου επανερχόμενων και επίμονων μνημών (flashbacks) που έχουν μια έντονη αίσθηση του «εδώ και τώρα». Αυτό μπορεί να γίνει όταν κάποιος είναι ξύπνιος ή στη διάρκεια του ύπνου με τη μορφή εφιαλτών. Μια οσμή, ένας τόπος ή διάφορες καταστάσεις μπορούν, επίσης, να πυροδοτήσουν ξαφνικά μια αίσθηση αναβίωσης του τραύματος δημιουργώντας στο άτομο μια αίσθηση απώλειας ελέγχου.

Αποφυγή του τραύματος

– διαμέσου αποφυγής του οτιδήποτε το υπενθυμίζει. Αυτό μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε απομόνωση από την οικογένεια, τους φίλους ή από άλλου είδους κοινωνικές σχέσεις.

– διαμέσου μιας ολοκληρωτικής ή συνηθέστατα περιορισμένης αμνησίας στο διάστημα λίγο πριν, στη διάρκεια ή μετά το τραύμα που οδηγούν σε νέκρωση ή άμβλυνση των συναισθημάτων.

Υπερεγρήγορση

– που διαφαίνεται από το ότι το άτομο τρομοκρατείται, αναστατώνεται ή εκνευρίζεται πολύ εύκολα.

– από τις φαινομενικά αναιτιολόγητες εκρήξεις θυμού και τις δυσκολίες αυτοσυγκέντρωσης και ύπνου.

Συχνά παρατηρούνται και αισθήματα ενοχής ή ντροπής για αυτά που συνέβησαν, αλλά και διάφορα σωματικά συμπτώματα, όπως ζάλη, πονοκέφαλοι, λιποθυμικά επεισόδια, ταχυκαρδίες κ.ά.

Εάν το άτομο έχει γίνει αποδέκτης βίας από άλλους, μπορεί να πάψει να εμπιστεύεται άλλα άτομα. Οι συνέπειες αυτού είναι ακόμα πιο δραματικές όταν οι εμπειρίες αυτές βιώθηκαν στη διάρκεια της παιδικής ή εφηβικής ηλικίας.

Τα συμπτώματα του Σ.Μ.Σ. εμφανίζονται συνήθως μέσα σε διάστημα μερικών εβδομάδων μετά την τραυματική εμπειρία. Μερικές φορές, όμως, μπορεί το διάστημα αυτό να είναι αρκετοί μήνες ή ακόμα και χρόνια.

Αρκετές φορές, τα συμπτώματα εξαφανίζονται από μόνα τους. Σε ένα ποσοστό 40% περίπου αυτών που εμφανίζουν Σ.Μ.Σ. ένα μήνα μετά το τραυματικό γεγονός, δεν έχουν κάποια συμπτώματα ένα χρόνο μετά.



Σύνδρομο μετατραυματικού στρες  Μια ωρολογιακή βόμβα της ψυχής

Αιτιολογία

Δεν έχουν επισημανθεί μέχρι στιγμής κάποιες σαφείς αιτίες για τους λόγους που τα συμπτώματα συνεχίζουν να υπάρχουν σε ορισμένα άτομα. Είναι σαφές, όμως, πως η αποφυγή των δυσάρεστων, αλλά ακίνδυνων, υπενθυμίσεων του τραυματικού γεγονότος παίζει σημαντικό ρόλο.

Είναι απόλυτα φυσικό και κατανοητό κάποιος που βίωσε μια τραυματική εμπειρία να προσπαθεί να αποφεύγει οτιδήποτε του την υπενθυμίζει. Αυτό μπορεί να ανακουφίζει πρόσκαιρα, δίνοντας μια αίσθηση ελέγχου, μακροπρόθεσμα όμως οδηγεί σε αδιέξοδο.

Όταν οι μνήμες της τραυματικής εμπειρίας δεν διευθετούνται ενδοψυχικά μέσα από μια ψυχοθεραπευτική προσπάθεια, τότε το άτομο κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε έναν φαύλο κύκλο αναβιώσεων και αποφυγών που να παραμορφώνουν την προσωπικότητα και τη ζωή του.

Παράγοντες κινδύνου

Παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης Σ.Μ.Σ. είναι:
Μια ευαλωτότητα στην προσωπικότητα του ατόμου (π.χ. κάποια προηγούμενη ή υπάρχουσα διαταραχή).

Η σοβαρότητα του τραύματος.

Το μέγεθος της απειλής που βιώνει το άτομο κατά τη διάρκεια του τραύματος.
Διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες (π.χ. έλλειψη κοινωνικών στηριγμάτων, πολιτισμικός στιγματισμός που προκαλεί αισθήματα ντροπής και ενοχής κ.ά.).
Μη λειτουργικές στρατηγικές προσαρμογής (π.χ. απώθηση των τραυματικών μνημών, κοινωνική απόσυρση και έναρξη χρήσης ουσιών).



Σύνδρομο μετατραυματικού στρες: Μια ωρολογιακή βόμβα της ψυχής

Συνοσηρότητα

Περίπου το 85% των ανδρών και το 80% των γυναικών με Σ.Μ.Σ. έχουν μία επιπλέον ψυχιατρική διάγνωση. Οι συνηθέστερες είναι:

– Κατάθλιψη

– Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή

– Χρήση αλκοόλ

Ακολουθούν:

– Κοινωνική φοβία

– Κρίσεις πανικού

– Χρήση ναρκωτικών ουσιών

 Θεραπευτική αντιμετώπιση

Θα πρέπει να εξηγηθεί ευθύς εξαρχής στο άτομο με Σ.Μ.Σ. πως οι ενστικτώδεις αντιδράσεις του να θέλει να αποφεύγει, να απωθεί και να αποκλείει οτιδήποτε συνδέεται με την τραυματική του εμπειρία είναι μεν κατανοητές και φυσιολογικές αρχικά αλλά δεν βοηθούν μακροπρόθεσμα. Θα πρέπει να πληροφορηθεί για τους διάφορους τρόπους θεραπευτικής αντιμετώπισης των προβλημάτων του.

Είναι πολύ σημαντικό να έχει το άτομο, το γρηγορότερο δυνατόν, πρόσβαση σε ψυχολογική υποστήριξη (π.χ. πληροφόρηση, παρηγοριά, συναισθηματική και πρακτική στήριξη).

Η χρήση φαρμακευτικής αγωγής είναι αναγκαία σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως π.χ. όταν υπάρχει έντονο άγχος ή σοβαρές δυσκολίες ύπνου.

Διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας είναι απαραίτητες και βοηθούν. Η σταδιακή έκθεση του ατόμου στις τραυματικές του μνήμες, τα συναισθήματα και τα σωματικά ερεθίσματα που συνδέονται με την τραυματική του εμπειρία θεωρείται απαραίτητη. Είναι, όμως, αρκετές φορές και αιτία διακοπής της θεραπείας καθώς μπορεί να αποβεί πολύ οδυνηρή για ορισμένα άτομα.

via