ΣΥΝΗΘΙΣΑΝ ΣΤΟΝ ΦΟΒΟ: ΓΙΑΤΙ ΕΤΣΙ ΒΡΗΚΑΝ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ…

"Κανένα πάθος δεν στερεί τόσο αποτελεσματικά από το μυαλό όλες του τις δυνάμεις της δράσης και της λογικής όσο ο φόβος" Edmund Burke

"Ο φόβος συσσωρεύεται και ξεπλένει τις ακτές των εμπειριών μας, ο φόβος περιορίζει τη ζωή μας και μας κάνει ευάλωτους σε τυράννους, που θέλουν να μας σώσουν" David Altheide

Το κράτος και κάθε μορφής εξουσία διαχρονικά επιθυμεί να ορίζει τα αντικείμενα του φόβου των υπηκόων του, τις «δόσεις» φόβου που ζυγίζει ως απαραίτητες για κατανάλωση, αλλά και τον χρόνο χορήγησής τους. Οι ψυχολόγοι ορίζουν ως φοβία τον υπερβολικό φόβο για κάτι, που στην πραγματικότητα είναι λίγο έως και καθόλου επικίνδυνο, ενώ επίσης υποστηρίζουν ότι το πρώτο βήμα για να ξεπεράσει κάποιος τις φοβίες του είναι η κατανόησή τους.

Ένας άνθρωπος τρομοκρατημένος, όπως είναι γνωστό, δεν μπορεί να σκεφθεί, άρα δεν μπορεί και να πράξει, ή όταν ενεργεί αυτό γίνεται σπασμωδικά και με καθυστέρηση. Ο πανικός, άλλωστε, είναι ο χειρότερος σύμβουλος.

Παρ’ όλα αυτά, ο πανικός δεν κρατάει για πάντα, αλλά κυριαρχεί συνήθως για «λίγο», όταν συμβαίνει κάτι «έκτακτο», που όμως μοιάζει «βουνό» και με συνέπειες μη διαχειρίσιμες. Αυτές οι περιπτώσεις διαφέρουν κατά πολύ από την απειλή ενός μακρινού κινδύνου, που καλούμαστε να αποφύγουμε πειθαρχώντας στην εξουσία, που μας επιτηρεί χρησιμοποιώντας ένα πιο χαλαρό λουρί, που μας επιτρέπει να έχουμε την ψευδαίσθηση μιας κάποιας «ελευθερίας».

Μια βλάβη, βέβαια, απροσδιόριστη δεν συγκρίνεται με εκείνη που παρουσιάζεται χειροπιαστή, διογκώνεται και προπαγανδίζεται μέσω της εικόνας, του ήχου και της επανάληψης μιας θεατρινίστικης αναπαράστασης του «κακού», που βρίσκεται παντού ολόγυρά μας, αόρατο, αλλά και με άγνωστες θανατηφόρες δυνάμεις, όπως στην περίπτωση της «πανδημίας» του νέου κορωναϊού. Ο φόβος είναι σαν την πλαστελίνη, εύπλαστος και ιδιαίτερα μεταδοτικός σ’ αυτές τις συνθήκες. Ο παραλογισμός εμφανίζεται ως η νέα κανονικότητα, που επιβάλλει μία και μοναδική «λογική»: εναλλακτικές δεν υπάρχουν, οποιαδήποτε άλλη σκέψη ανήκει στο πεδίο της συνομωσιολογίας.

Το μέγεθος της καταστροφής, προβάλλεται εν τέλει και αυτό ως τρομακτικά άγνωστο, ενώ την ίδια στιγμή η μόνη οικειότητα που προσφέρεται είναι εκείνη των μεγαλύτερων δεινών του παρελθόντος. Η ξεχασμένη λέξη «πόλεμος» ακούγεται και πάλι σε πληθυσμούς, όπως οι δυτικοευρωπαϊκοί στους οποίους σχεδόν έχουν εκλείψει και εκείνοι οι τελευταίοι επιζώντες μάρτυρες.

Η κάθαρση και η σωτηρία βρίσκονται και πάλι αποκλειστικά στους «μεγάλους ηγέτες» που φανερώνονται ως οι Μεσσίες, που θα μας οδηγήσουν εμπνευσμένα στην νέα «καθαρή γη». Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε με έμφαση το γεγονός, ότι η απόσπαση της προσοχής είναι τόσο μεγάλη, ώστε η εξουσία απερίσπαστη μπορεί να προχωρήσει στην υλοποίηση σχεδιασμών αδιανόητων στην προηγούμενη συνθήκη.

Ο κατακερματισμός της σκέψης, η παραζάλη του φόβου, η προσήλωση στο επιστημονικό αλάθητο των ειδικών, που παρ’ όλα αυτά αποκλίνουν συνεχώς μεταξύ τους, ώστε τίποτε τελικά να μην είναι βέβαιο, όλα αυτά οδηγούν την εξουσία πολλά βήματα μπροστά.

Επαναστατικό, τώρα, είναι ακόμη περισσότερο κάθε τεχνολογικό «επίτευγμα», ανεξάρτητα από το πόσο σφίγγει τα δεσμά της επιτήρησης, από το πόσο αγγίζει τον απόλυτο έλεγχο, από το πόσο ολοκληρωτικά φυλακίζει, τους ήδη φυλακισμένους. Όπως έγραφε και ο Τζώρτζ Όργουελ, «θα σας στύψουμε μέχρι να αδειάσετε και μετά θα σας ξαναγεμίσουμε με τους εαυτούς μας».

Οι αντιρρήσεις χαρακτηρίζονται ως η νέα συντήρηση, οι αγκιστρωμένοι στο «παλιό», παλιομοδίτικες φιγούρες μιας παρωχημένης εποχής, γραφικοί όπως μια παλιά μαυρόασπρη ταινία. Τα ΜΜΕ καταγγέλλουν την όποια αμφισβήτηση ως «ψευδείς ειδήσεις», την ίδια στιγμή που συναγωνίζονται μεταξύ τους, όπως πάντα, στο ευγενές αυτό άθλημα με απαράμιλλο ζήλο. Έτσι, η δύναμη του συλλογικού φόβου μετατρέπεται στην νέα κινητήριο δύναμη, που αφήνει κάθε περιθώριο στον νέο τεχνοπολιτισμό, να εκτιναχτεί με τέτοιο τρόπο, που δεν θα μπορούσε να φανταστεί ούτε στα όνειρα του ο πλέον φανατικός υποστηρικτής του.

Η πρόσκαιρη απαγόρευση της ικανοποίησης ακόμα και εκείνων των κατασκευασμένων αναγκών, η εξορία κάθε συνήθειας –ακόμα και της πιο βαρετής– από την νέα πραγματικότητα, κατασκευάζει νέα «κενά», που πρέπει να πληρωθούν αυτή τη φορά από τις καινοτομίες της τεχνολογίας, τις οποίες καλούνται να υιοθετήσουν με απίστευτη βιαιότητα οι πληθυσμοί.

Θα πρέπει, όμως, να τονίσουμε για μιαν ακόμη φορά ότι η ευκαιρία της «κρίσης» για τους κυρίαρχους βρίσκεται ακριβώς στην απεριόριστη ενίσχυση κυρίως των τάσεων που προϋπήρχαν, ώστε να πραγματοποιηθεί ένα άλμα που καθυστερούσε για διάφορους λόγους. Τα τεχνολογικά εργαλεία, στα οποία επισταμένως αναφερόμαστε με κάθε ευκαιρία, δεν θα μπορούσαν να μένουν για καιρό ακόμα στο «ράφι» τόσων και τόσων κρατών, ενώ ο παγκόσμιος οικονομικός –και όχι μόνον αυτός– ανταγωνισμός μαίνεται, με τις χώρες της Ασίας να βρίσκονται ήδη εδώ και καιρό στην «επόμενη ημέρα». Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και ενοποιητικές διαδικασίες όπως αυτή της ΕΕ, η οποία προχωρεί ήδη στην χρήση απαγορευμένων μέχρι πρότινος οικονομικών εργαλείων.

Επιστρέφοντας, όμως, στην κατασκευή του φόβου, θα παρατηρήσουμε ακόμα την τάση μεγάλου μέρους του πληθυσμού, ακόμα και όταν ο συναγερμός επισήμως λήγει ή καθώς περιορισμοί και απαγορεύσεις περιορίζονται, να αποκτά εμμονή με την προηγούμενη περιοριστική κατάσταση αυτή την φορά «αυτοβούλως». Ενώ γνωρίζει ότι δεν θα υπάρχει τιμωρία.

Ο Αμερικανός ψυχολόγος ερευνητής Harry Harlow προχώρησε στο πείραμα των πέντε πιθήκων, έχοντας ως στόχο την μελέτη της κοινωνικής τους συμπεριφοράς κάτω από ορισμένες ιδιαίτερες συνθήκες πίεσης και απειλής. Στο συγκεκριμένο πείραμα, λοιπόν, ο Harlow κλείνει πέντε πιθήκους σε ένα μεγάλο κλουβί, στην οροφή του οποίου κρέμεται δεμένη με σκοινί μια μπανάνα. Ακριβώς κάτω από την μπανάνα, ο Harlow τοποθετεί μια σκάλα, έτσι ώστε οι πίθηκοι να μπορούν ν’ ανεβούν και να την πάρουν. Όποτε, όμως, ένας πίθηκος επιχειρούσε να ανεβεί την σκάλα για να πιάσει την πολυπόθητη μπανάνα, τότε όλοι οι υπόλοιποι πίθηκοι καταβρέχονταν με παγωμένο νερό.

Όταν σταματούσε το κατάβρεγμα με το παγωμένο νερό, οι πίθηκοι απτόητοι επιχειρούσαν και πάλι ν’ ανεβούν την σκάλα και να πάρουν την μπανάνα, αλλά ακολουθούσε νέα ψυχρολουσία μ’ αποτέλεσμα να σταματούν την προσπάθειά τους. Η διαδικασία αυτή επαναλήφθηκε αρκετές φορές ακόμα· στο τέλος οι πίθηκοι εγκατέλειψαν τελείως την προσπάθεια τους να πάρουν την μπανάνα, συνδέοντας και συσχετίζοντας την τιμωρία τους με το παγωμένο νερό μ’ αυτήν ακριβώς την προσπάθεια, δηλαδή να φθάσουν την μπανάνα.

Στην επόμενη φάση του πειράματος, ο Harlow αντικαθιστά τον έναν από τους πιθήκους, με έναν άλλον που δεν είχε προηγουμένως την εμπειρία της ψυχρολουσίας. Όταν αυτός επιχείρησε να ανέβει την σκάλα για να φτάσει την μπανάνα, τότε οι υπόλοιποι τέσσερις πίθηκοι, που γνώριζαν καλά ποιες θα ήταν οι συνέπειες της προσπάθειάς του, του επιτέθηκαν εμποδίζοντάς τον να ολοκληρώσει την προσπάθειά του.

Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβανόταν, έως ότου ο νεοφερμένος πίθηκος εμπέδωσε, πως η προσπάθειά του να πάρει την μπανάνα εξαγρίωνε τους άλλους τέσσερις πιθήκους, που δεν σταματούσαν κάθε φορά να του επιτίθενται και μάλιστα με πολύ άγριες διαθέσεις, οπότε σταμάτησε κι αυτός οριστικά την προσπάθεια του ν’ αποκτήσει την μπανάνα. Στην συνέχεια, ο Harlow αντικαθιστά έναν ακόμη πίθηκο. Κι αυτός, ο νέος πίθηκος, όπως ήταν φυσικό θέλησε να σκαρφαλώσει στη σκάλα και να πιάσει την μπανάνα. Και πάλι, όμως, εξελίχθηκε η ίδια σκηνή: οι υπόλοιποι πίθηκοι, μαζί κι αυτός που δεν είχε καταβραχεί με παγωμένο νερό, του επιτέθηκαν ματαιώνοντας την προσπάθειά του.

Η ίδια διαδικασία επαναλήφθηκε, έως ότου να αντικατασταθούν όλοι οι πίθηκοι. Έτσι, τώρα, στο κλουβί υπήρχαν πέντε πίθηκοι, που κανένας τους δεν είχε δεχτεί την τιμωρία της ψυχρολουσίας και φυσικά αγνοούσαν για ποιον λόγο συνέβαινε αυτή. Κάθε φορά, όμως, γίνονταν το ίδιο ακριβώς πράγμα. Ο νεοφερμένος πίθηκος, που επιχειρούσε να πάρει την μπανάνα, δεχόταν την επίθεση των υπόλοιπων. Γίνονταν, δηλαδή, υπερασπιστές ενός κανόνα, χωρίς να γνωρίζουν τον λόγο.

Γιατί πολύ απλά, "έτσι βρήκαν τα πράγματα".

Συσπείρωση Αναρχικών 

Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 205, Ιούνιος 2020

πηγή