Ο Αριστοτέλης, ο Μαρξ και η δημοκρατία μας

 

Κατέ Καζάντη

Αν ο Αριστοτέλης επιμένει πως σκοπός της πόλης δεν είναι μοναχά το ζην αλλά το ευ ζην, τότε είναι προφανές πως η Ελλήνων πολιτεία του εμπράγματου καπιταλισμού, σήμερα αλλά και μάλλον πάντα, έχει αποτύχει παταγωδώς στους στόχους της, τουλάχιστον όπως τους όρισε ο Σταγειρίτης. "Το ζην ως βούλεται τις, τούτο γαρ της ελευθερίας έργον είναι φασίν, είπερ του δούλου όντος το ζην μη ως βούλεται": Να έχει κανείς το δικαίωμα να ζει όπως επιθυμεί, να ποιο είναι το πρώτο ιδιοσυστατικό μιας δημοκρατίας, ιδού η ειδοποιός διαφορά στο βίο του πολίτη από εκείνον του δούλου. Οπότε, σε καθεστώς γενικευμένης φτώχειας, ας το πάρουμε απόφαση: Όλοι όσοι εξέπεσαν στο βασίλειο της ανάγκης, εξανδραποδίστηκαν, εξαρτημένοι από τα μιστά τους και από τις βουλές εκείνων που κατέχουν τα καρπούζια, μαζί με τα μαχαίρια.

Ο Αριστοτέλης δεν ήταν, όπως γνωρίζουμε, από τους πλέον φανατικούς δημοκράτες. Κάθε άλλο. Θεωρεί βέβαια τη δημοκρατική πολιτεία την ολιγότερο φαύλη, επιμένει όμως πως είναι παρά φύση. Ως άλλος πρώιμος μαρξιστής, διακηρύττει μεν πως "η δε οικονομική πρότερον γενέσει πολιτικής εστίν" (Οικονομικά Α΄), στην πολιτεία του Σταγειρίτη, όμως, τα κάτω στρώματα του λαού δεν έχουν θέση. Όχι μοναχά δεν θεωρεί προσόν πως είναι το υποκείμενο της ιστορικής αλλαγής, αλλά, ίσως γι’ αυτό, πιστεύει πως παραμένουν φαύλα, δίχως την παραμικρή αρετή. Είναι δε πασίγνωστη η συμπάθειά του στη μεσαία τάξη, αφού “μόνη γαρ αστασίαστος”: αυτοί οι μέσοι, είναι οι μόνοι που δεν λειτουργούν ανατρεπτικά για την πολιτεία. Διότι δίχως αυτούς, “τω πλήθει υπερτείνωσιν οι άποροι, κακοπραγία γίνεται και {αι δημοκρατία} απόλλυνται ταχέως” (Πολιτικά).

Αλλά ακόμη κι αν συμφωνήσουμε πως “φανερόν ότι και των ευτυχημάτων η κτήσις η μέση βέλτιστη πάντων”, στον ακροφιλελευθερισμό της εποχής μας, η ταξική κινητικότητα επιτρέπει μόνο να ξεπέσεις. Να ανέλθεις, αποτελεί προνόμιο των πλούσιων, εκείνων, που, πάλι κατ’ Αριστοτέλη, αν τους αφήσεις να παραπληθύνουν, καταλύουν το πολίτευμα. Οι “σφόδρα πλούσιοι” γίνονται τύραννοι, καταλύοντας τη δημοκρατία. Έτσι, οι νοικοκύρηδες της περιβόητης μεσαίας τάξης πληρώνουν και τούτοι, μαζί με τους προλετάριους, τις αμαρτίες ενός πολιτεύματος που εκμαυλίζει αυτούς πρώτους: γίνονται οι στυλοβάτες του και ταυτόχρονα τα θύματά του.

Πώς ακριβώς ονομάζεται το πολίτευμα με το οποίο ζούμε την σήμερον ημέρα, είναι λιγάκι δύσκολο να οριστεί. Ολίγον δημοκρατικό, ολίγον ολιγαρχικό, ολίγον και τυραννικό. Πάντως, αριστοτελικό, “ζην ως βούλεται τις”, δηλαδή, δεν είναι. Και, βέβαια, υπάρχουν και χειρότερα: το 322 π.Χ., χρονιά θανάτου του Σταγειρίτη, οι Mακεδόνες έθεσαν περιουσιακά κριτήρια για την ανάληψη πολιτικών αξιωμάτων, αποκλείοντας τη συμμετοχή του λαού στην πολιτική σκηνή. Τέτοιον νόμο οι αρχαιολάτρες ολιγάρχες του καιρού μας δεν ψήφισαν ακόμα.

Στις 23 του Ιούλη γιορτάζουμε τη δημοκρατία επειδή κάποιοι/ες έριξαν τη Χούντα -οι χούντες δεν έχουν το συνήθειο να πέφτουν από μόνες τους. Καλό είναι, λοιπόν, επί τη ευκαιρία, κάθε φορά, να αναστοχαζόμαστε ποιοι στηρίζουν, ποιοι συντηρούν ή ποιοι συμμαχούν με τέτοια καθεστώτα. Και ποιοι τα πολεμούν. Και δεν ξεχνούν.

πηγή