Από τον Μπακούνιν στον Όργουελ

Του Απόστολου Αποστόλου*

Ο Όργουελ όταν κατέγραφε το τοπίο της δυστοπίας και μας "υποψίαζε" για το τι πιθανά θα έρθει, αναφερόμενος στα νέα κυρίαρχα γλωσσικά ιδιώματα που θα μας κατακλύσουν έγραφε: "Το άτομο που θα μεγαλώσει με τη “Νέα Γλώσσα”, δηλαδή με τα μοναδικά γλωσσικά ιδιώματα δεν θα μάθει ποτέ ότι στη λέξη “ίσος” υπήρξε κάποτε και μια δευτερεύουσα έννοια του “πολιτικά ίσος”, ή ότι στη λέξη ελεύθερος υπήρξε κάποτε και η έννοια του “διανοητικά ελεύθερος”". Θα είναι όπως κάποιος, ο οποίος δεν έχει ακούσει ποτέ να μιλάνε για σκάκι και αγνοεί παντελώς τις δευτερεύουσες έννοιες που αποδίδονται στους όρους “Βασίλισσα” και “Πύργος”. Έτσι λοιπόν, λάθη και εγκλήματα στη μονοσήμαντη εννοιολόγισή τους, δεν θα ονοματίζονται αφού δεν θα έχουν έννοια που θα τα χαρακτηρίζει, άρα θα είναι σαν να μη διαπράχθηκαν. Με τα χρόνια οι λέξεις θα εξαφανίζονται και θα πηγαίνουμε σε μια ανεξέλεγκτη λεξιπενία, ενώ οι έννοιες θα χάνουν τη δύναμη της μεταφοράς τους.

Να λοιπόν πως φτάσαμε εκεί όπου όταν κάποιοι μιλάνε για πατρίδα να χαρακτηρίζονται σήμερα ως εθνίκια ή νεοναζί. Άντε τώρα να πείσεις τους θερμοκέφαλους της μετανεωτερικής-δυστοπικής κουλτούρας ότι ο Μπακούνιν έλεγε ότι η πατρίδα αντιπροσωπεύει ένα ιερό και αδιαφιλονίκητο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου. Και επίσης ότι η πατρίδα αποτελεί έκφραση αγάπης του ανθρώπου για ό,τι τον σαρκοδένει με τον τόπο που πλάστηκε. Για παράδειγμα από το κλίμα, τις μυρωδιές, την αγάπη της γλώσσας που μιλάει, τις αρχιτεκτονικές κλπ., και ότι όλο αυτό εκφράζει – θα πει ο Μπακούνιν – έναν κοινοτισμό πριν γίνει πατρίδα η έγγλυφη σφραγίδα της προσωπικής και ιστορικής κοινωνικής ιστορίας. Ε κάπως έτσι δεν μας τα είπε, χρόνια μετά και ο Έντουαρντ Χωλ στο έργο του «Η κρυφή διάσταση» (1966) επάνω μια άλλη βάση βέβαια, αλλά με κοινό περιεχόμενο. Θα πει ο Ε. Χωλ ότι το «έθνος», η «πατρίδα», η «οικογένεια», είναι έννοιες συναρτημένες όχι μόνο με τους δεσμούς αίματος ή της πολιτικής και πνευματικής συναρμογής αλλά με τις δημιουργικές αναφορές στον «κοινό χώρο ζωής» σε υποκείμενα και ομάδες, σε πολεοδομικά κέντρα, σε γλωσσικές καταγωγές σε μορφές που καθρεπτίζουν χαρακτήρες και πολιτισμούς.

Τι άλλο όμως εκφράζει η πατρίδα; Εκφράζει την αντίσταση στον υποπολιτισμό της εξάρτησης. Η πατρίδα (αυτό εμείς το ξέρουμε από την εθνική μας επανάσταση) αποτελούσε σημείο αναφοράς της ελευθερίας και την ποιοτική της ευγένιση. Θυμηθείτε ότι ο Τσε Γκεβάρα υπέγραφε στο τέλος των κειμένων του με το «Ζήτω η Πατρίδα». Όχι ο Τσε δεν ήταν ζωτοπάτρης καιροσκόπος που χρησιμοποιούσε την πατρίδα ως εφαλτήριο για κατάκτηση προσωπικής εξουσίας, έβλεπε την ανάπτυξη του υποπολιτισμού της εξάρτησης ως μέσο κατοχής των λαών από τους ιμπεριαλιστές. Και ζητούσε από τους λαούς της Ν. Αμερικής την άρση όλων των ιμπεριαλιστικών φετίχ όπως τη δουλεία και την υποταγή, οι οποίες αποτελούσαν τους δύο πόλους δεσποτισμού που απομείωναν τον ποιοτικό μετασχηματισμό της συνείδησης. Ο συλλογισμός του γειτνίαζε με εκείνο που ο στωικός Γάιος Μουσώνιος Ρούφος υποστήριζε: «αιδούς παρά πάσιν άξιος έση, εάν πρώτον άρξης τον εαυτό σου.» ΛΑ’ 6 (Θα γίνεις αξιοσέβαστος σ’ όλους μόνο όταν αρχίσεις εσύ πρώτος να σέβεσαι τον εαυτό σου).

Ένας πατριώτης όχι του γλυκού νερού και της μίζας, όχι του φουσκωμένου πορτοφολιού και της εξουσιαστικής πρόκλησης, πρώτα βλέπει την ελευθερία και την ανεξαρτησία του τόπου του, γιατί πάνω από την ελευθερία και την ανεξαρτησία δεν βάζει κάτι άλλο. Γνωρίζοντας πως αν η πατρίδα μπει στο φέρετρο της εξάρτησης τότε κηδεύεται με μπάντες και με άριες και πάνω από το πτώμα της θα ακουστούν οι επικήδειοι μιας ελευθερίας της ανάμνησης και οι ευχές για τον ερχομό μιας ελευθερίας της χρήσης και του σκοπού.

*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας

πηγή