Η χαρά της καθαρής ύπαρξης

Νιώθουμε, άραγε, ποτέ πιο πλήρως ικανοποιημένοι με την φευγαλέα στιγμή απ’ όσο όταν πηγαίνουμε να μαζέψουμε βατόμουρα ή μανιτάρια, όπως οι πρώτοι άνθρωποι, ή όταν, αργοί, μαζεύουμε βότσαλα, κοχύλια και ξύλα στην ακροθαλασσιά; Η χαρά τής καθαρής ύπαρξης: ζωή που συμπυκνώνεται κι αναλώνεται στην στιγμή.

Λούις Μάμφορντ, Οι μεταμορφώσεις του ανθρώπου

Ενδεχομένως, τα λόγια του Μαμφορντ να φαίνονται ως μια υπερβολικά ρομαντική οπτική της ζωής· τουλάχιστον σε κάποιους. Μια οπτική που, ίσως, να αφορούσε παρελθούσες περιόδους, όπου η επιστήμη και η τεχνολογία είτε βρίσκονταν στα σπάργανα είτε, επί της ουσίας, ήταν ανύπαρκτες. Ανύπαρκτες, βέβαια, με την έννοια ότι τα όποια τεχνουργήματα, κυρίως απλά εργαλεία, κάλυπταν βασικές, θεμελιώδεις ανάγκες της καθημερινότητας. Ανάγκες πραγματικές, μέσα από το καθημερινό βίωμα.

Βέβαια, από τα πλέον αγαπημένα παίγνια της εξουσίας είναι η στρέβλωση των εννοιών, που εκφράζονται μέσα από τις λέξεις. Τι σημαίνει λοιπόν ανάγκη; Τι εξέφραζε τότε και τι τώρα; Μάλιστα, ως τότε, μπορούμε να παρατηρήσουμε μια εποχή, που και οι ίδιοι έχουμε βιώσει στο ελλαδικό γίγνεσθαι. Μια εποχή βιωμένης εμπειρίας, που υπάρχει -σε κάποιον βαθμό- ως λειτουργική ανάμνηση.

Θεωρούμε πως στερείται ουσιαστικού νοήματος, το να αριθμήσουμε συγκεκριμένα παραδείγματα. Ο καθένας μας μπορεί ν’ ανατρέξει κάποιες δεκαετίες βιωμένου παρελθόντος πίσω κι απλώς να συγκρίνει το απαραίτητο, την ανάγκη, το χρῆ (=αναγκαίο) του τότε σε σχέση με το σήμερα. Υποτιθέμενες ανέσεις και αντικείμενα που αφορούσαν είτε την ελίτ είτε τους άμεσους δουλικούς τους, σήμερα «πρέπει» να κατέχονται κι από τον πλέον κακοπληρωμένο εργατοϋπάλληλο· ίσως και τον άνεργο, γιατί όχι;

Ένα καλοδουλεμένο σύστημα κατασκευής κίβδηλων επιθυμιών, από το εργοστασιακό γρανάζι ως την διαφήμιση, ορίζει (;), σε μεγάλο βαθμό, το πώς νιώθουμε. Αν πειστείς ότι η «έλλειψη» του ενός ή του άλλου προϊόντος σε μειώνει ως προσωπικότητα, σου στερεί την συμμετοχή στην τάδε ή δείνα αστική κουλτούρα, σε κάνει λιγότερο επιθυμητό ερωτικά, τότε φλερτάρεις αγρίως με την μελαγχολία – και με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Ο εξουσιαζόμενος «οφείλει» να είναι δυστυχισμένος. Η όποια παροδική του «ευτυχία» θα συμβαίνει αποκλειστικά σε στιγμές κατανάλωσης. Μιας κατανάλωσης που, μονίμως, στο πεδίο του νου, «πρέπει» να είναι ανεξέλεγκτη· η φενάκη της «χαράς» να διαρκεί τις ελάχιστες στιγμές που χρειάζεται, να αγοραστεί το οτιδήποτε. Μόλις παρέλθουν οι στιγμές αυτές, μπορεί ο εξουσιαζόμενος, με την άνεση του, να νιώσει και πάλι λίγος, κενός, το απόλυτο τίποτα· αυτό κι αν είναι «ευτυχία».

Μάλιστα, με τις λεγόμενες ηλεκτρονικές αγορές, πλέον, ακόμη και το «shopping therapy» θεωρείται «απόλαυση μακράς διαρκείας». Πιθανόν και «παλιομοδίτικης», μιας και τουλάχιστον, έστω και μέσα από αυτήν την υπέρμετρη καταναλωτική αυταπάτη, «ανάγκαζε» τον εξουσιαζόμενο να βγει από το σπίτι, για να καταναλώσει. Στο λυκαυγές της βιοψηφιακής εποχής, αυτό δεν είναι καθόλου απαραίτητο. Αν διαθέτεις τους πόρους, μπορείς να αγοράσεις και να πουλήσεις τα πάντα, σε δευτερόλεπτα. Αλήθεια, υπάρχει μεγαλύτερη «ελευθερία»;

Ας επιστρέψουμε όμως στα λόγια του Μαμφορντ. Πώς νιώθουμε όταν περιπλανόμαστε στην φύση; Όταν ξυπόλητοι αγγίζουμε με τα πέλματα το χώμα, χωρίς ο χρόνος να μας πιέζει για οτιδήποτε; Πώς αισθανόμαστε τις στιγμές που βαδίζουμε στην ακροθαλασσιά ένα μαγευτικό σούρουπο, με το κύμα, ελαφρά, να μας βρέχει τα γυμνά πόδια; Και, σηκώνοντας το βλέμμα προς τον ουράνιο θόλο, τα μάτια μας να συναντάνε το πρώτο φως των αστεριών; Μήπως μας απασχολεί, παράλληλα, η αγορά καινούριου αυτοκινήτου; Πού θα «διασκεδάσουμε» το σαββατόβραδο; Πόσα ρούχα ή υποδήματα (ακόμη) μάς «λείπουν»; Αποκλείεται.

Αυτή είναι λοιπόν η χαρά της καθαρής ύπαρξης. Ο νους και το σώμα συντονισμένα με το μεγαλείο της δημιουργίας, να συν-χωρούν με όλη την ορατή, μα κι αόρατη για τις ανθρώπινες αισθήσεις πανταχούσα φύση. Στιγμές που τις νιώθουμε τόσο μακρόσυρτες, όσο η ηλικία του σύμπαντος. Στιγμές που νιώθουμε αδιαχώριστοι από ό,τι μας περιβάλλει. Στιγμές γνήσιας ελευθερίας.

Αν όλα αυτά σάς φαίνονται κάπως υπερβολικά, ρομαντικά, υπέρμετρα συναισθηματικά, δοκιμάστε να τα σκεφτείτε και πάλι, σε πιο δύσκολες στιγμές της καθημερινότητας. Ας πούμε, σε ένα ατελείωτο και φρικαλέο μποτιλιάρισμα. Ή στην τερατώδη «ουρά» ενός ATM. Στο χάος ενός μεγα-σουπερμάρκετ, όπου καλείσαι να επιλέξεις ανάμεσα σε χίλιες διαφορετικές συσκευασίες δημητριακών. Στην παράνοια της γραφειοκρατίας, όπου κι αν βρίσκεται. Γιατί όχι;

Είμαστε σίγουροι πως έτσι ακόμη και οι πλέον "ρασιοναλιστές" θα δείτε τα λόγια του Μαμφορντ με άλλο ενδιαφέρον.

Ιθαγενής στην ψηφιακή ζούγκλα

Αλκυόνες

πηγή