Η σιωπή του Poincaré για τη θεωρία του Αϊνστάιν

Henri Poincaré 1854 -1912

Ο Poincaré δεν ανέφερε τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν από τότε που αυτή πρωτοδημοσιεύθηκε, το 1905, μέχρι τον θάνατό του το 1912. Ελάχιστοι ήταν άλλωστε οι Γάλλοι φυσικοί που μίλησαν για αυτήν τη θεωρία.

Για τη σιωπή του Poincaré και τις αιτίες της μόνον εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Ο Poincaré πέθανε πρόωρα από μετεγχειρητικές επιπλοκές το 1912, και έτσι δεν είχαμε την ευκαιρία να δούμε τις αντιδράσεις που θα είχε απέναντι στη θεωρία αργότερα, όταν αυτή αφομοιώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο.

Όλα όσα γνωρίζουμε για τον χαρακτήρα του Poincaré διαψεύδουν την πιθανότητα να σιώπησε από ζήλια και μικρότητα. Όσοι τον ήξεραν ως συνάδελφο, δάσκαλο ή ως έναν απόμακρο, αλλά σπουδαίο άνθρωπο, μαρτυρούν για την πνευματική του ακεραιότητα, τη γενναιοδωρία του απέναντι στους άλλους, την ταπεινότητα και την αδιαφορία του για τιμές και διακρίσεις.

Μπορεί ο Poincaré να πίστευε ότι η θεωρία του Αϊνστάιν ήταν ασήμαντη – ασήμαντη ίσως διότι ο Αϊνστάιν παρείχε μόνον μια θεωρία μέτρησης για να εξηγήσει τις παρατηρήσεις που είχαν γίνει σε αδρανειακά συστήματα αναφοράς. Ενώ ο Poincaré και ο Lorentz, αντίθετα, εργαζόταν για μια καθολική θεωρία των ηλεκτρονίων η οποία θα κάλυπτε τη φυσική στο σύνολό της.

Υπάρχει και κάτι πολύ πιο συγκεκριμένο και σημαντικό που μπορούμε να πούμε για τη σιωπή του Poincaré. Τα τρία ήταν τα γνωρίσματα που ο ίδιος θεωρούσε σημαντικά για μια καλή θεωρία: να είναι απλή, ευέλικτη και να έχει φυσικότητα.

Πιθανόν η θεωρία του Αϊνστάιν να μην διέθετε σε ικανοποιητικό βαθμό τα γνωρίσματα αυτά, κατά τη γνώμη του Poincaré. Της έλειπε η απλότητα, καθώς δεν άρχιζε γενικεύοντας από απλά «γεγονότα», όπως η θεωρία του Lorentz. Ο Αϊνστάιν άρχισε αμφισβητώντας έννοιες περί ταυτοχρόνου, επισημαίνοντας ορισμένες συμμετρίες που υπάρχουν στη φύση. Ελάχιστα είναι τα πειραματικά στοιχεία που παραθέτει, και ελάχιστα αναφέρεται στο πείραμα Michelson – Morley.

Ένα άλλο σημείο που ενδέχεται επίσης να απώθησε τον Poincaré είναι το γεγονός ότι η θεωρία του Αϊνστάιν δεν ήταν ευέλικτη από λογική άποψη. Και αυτό διότι η ειδική θεωρία της σχετικότητας έχει μόνο δυο αξιώματα και δεν μπορεί να τροποποιηθεί το ένα ή το άλλο χωρίς να επηρεαστούν σε σημαντικό βαθμό τα συμπεράσματα. Υπό την έννοια αυτή, θεωρία του Αϊνστάιν δεν ευέλικτη. Τέλος, κρίνοντας από τις απόψεις του Poincaré για τη φυσικότητα των θεωριών και τις ad hoc υποθέσεις, το δεύτερο αξίωμα του Αϊνστάιν σχετικά με το αναλλοίωτο της ταχύτητας του φωτός θα πρέπει να του φάνηκε τεχνητό, αφύσικο.

Και ως προς τα τρία κριτήρια, λοιπόν, την απλότητα, την ευελιξία και τη φυσικότητα, η θεωρία του Αϊνστάιν θα φαινόταν ανεπαρκής στα μάτια του Poincaré.


πηγή: Stanley Goldberg, «Understanding Relativity» via «Ο Αϊνστάιν και η Σχετικότητα», επιμέλεια Αραμπατζής Θ., Γαβρόγλου Κ., Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης