Εναντίον της ακραίας φιλοζωίας

Του Δημήτρη Μπούσμπουρα από το ιστολόγιο Κουτσομύλι

Φιλόζωοι
α) Ο Μίμης είναι οικοδόμος. Ήρθε από το χωριό του μικρός και μένει σ’ ένα πυκνοκατοικημένο μέρος. Απέναντι από το σπίτι του είναι ένα μικρό σπιτάκι, μια χαμοκέλα με μεγάλη αυλή και δύο λεμονιές. Όταν βρήκε δύο γατάκια στον δρόμο τα πήρε και τα έβαλε στην αυλή. Εκεί τα μεγάλωσε. Κάθε μέρα τους κουβαλάει φαγητό. Τους πήρε και κάτι χάπια για αρρώστιες και παράσιτα.

«Χρειάζονται και ενέσεις» μου λέει «αλλά θες κάνα πενηντάρι για να πας σε κτηνίατρο». Αυτά, μόλις μπαίνει στην αυλή, ξαπλώνουν να τα χαϊδέψει. Έχει πάρει και μια βούρτσα και τα βουρτσίζει· γουργουρίζουν. Κάθε μέρα κάθεται μαζί τους και παίζει. «Θα τα στειρώσεις;» τον ρωτάω. «Είσαι καλά;» μου λέει «να τους τα κόψω; πούστηδες θα τα κάνω; Άστα να γυρνάνε, να πηδήξουν τώρα τον Γενάρη. Ξέρεις τι λέμε στο χωριό: να ’μουν τον Μάη γάιδαρος, τον Αύγουστο κριάρι, όλο τον χρόνο κόκορας και γάτος τον Γενάρη».

β) Η κυρία Χρυσούλα στην Άνω Πόλη είναι γεροντοκόρη. Ζει με το εισόδημα από δύο ενοίκια. Κάθε μέρα φέρνει φαΐ στις γάτες, μέσα σε σακούλες και μπολάκια. Οι γάτες μόλις την δουν μαζεύονται γύρω της ανυπόμονες. «Αγάπες μου!», τους φωνάζει όταν δεν είναι κανείς μπροστά. Κάθεται και τις καμαρώνει. Μερικές φορές έρχεται και ένας συνεσταλμένος νεαρός με ένα μικρό φιατάκι. Κουβαλάει κι αυτός φαγητό. Αν τύχει να βρεθούν με την κυρία Χρυσούλα κάθονται και συζητάνε. Έχουν και μια σκούπα και μαζεύουν ό,τι λερώνει το πεζοδρόμιο. Περνάω δίπλα τους και τους χαιρετάω διακριτικά. Ο κόσμος των γατιών γουργουρίζει γύρω τους.

γ) Ο Γιώργος έχει έναν σκύλο. Τον πήρε από μια κυρία που μάζευε τα αδέσποτα. Ήταν ένα φοβισμένο σκυλί που είχε κακοποιηθεί. Ακόμα σήμερα φοβάται και είναι με την ουρά κάτω από τα σκέλια, όταν βλέπει αγνώστους. Κάθε μέρα το βγάζει βόλτα στο μικρό πάρκο. Κάθεται εκεί και καπνίζει, ενώ ο σκύλος τρέχει για μισή ώρα και μετά έρχεται πλάι του. Άλλες φορές τον βγάζει βόλτα η γυναίκα του. Ο Γιώργος μού λέει: «Τον πήρα όταν με είχανε απολύσει από την δουλειά. Με βοήθησε να ξεπεράσω την κατάθλιψη». Ό σκύλος τον κοιτάει στα μάτια. Έχει κι έναν λόγο να τριγυρνάει άσκοπα μαζί του έξω από το σπίτι.

δ) Η Τίνα είναι μέλος μιας φιλοζωικής οργάνωσης. Αφιερώνει τον χρόνο της για να αποτρέψει την κακομεταχείριση των ζώων. Την συναντήσαμε ένα πρωί πριν από μια παραδοσιακή λαϊκή τελετή, που ξεκινάει με το σφάξιμο δύο αρνιών για το μεσημεριανό πανηγύρι. Συμμετείχαν σ’ αυτό ο Μίμης, η κυρία Χρυσούλα κι ο Γιώργος. Η Τίνα ήταν εκεί με δέκα ακόμη άτομα και τον εισαγγελέα. Τον είχανε φέρει γιατί απαγορεύεται η δημόσια σφαγή των αρνιών. Κάποιοι τρέξανε στο σφαγείο για να προλάβει να γίνει η γιορτή. Την Τίνα την ήξερα από παλιά κινήματα. «Γιατί το κάνατε;» την ρωτάω. «Είναι βάρβαρο» μου λέει «να σκοτώνεις ένα αρνί». «Και στο σφαγείο; και η τελετή που γίνεται 3.000 χρόνια;» «Τα σφαγεία; Κι αυτά θα καταργηθούν στο μέλλον. Θα υπάρχει ίσως καλλιέργεια ιστών για εσάς τους σαρκοφάγους. Και να πάψεις να είσαι Νεάντερνταλ».

ε) Ο Μάνος είναι φίλος της Τίνας. Είναι σε μια αντισπισιστική[1] ομάδα. Αντίθετα με την Τίνα μισεί το κράτος και τους εισαγγελείς. Πριν χρόνια απελευθερώσανε χιλιάδες βιζόν στην Καστοριά και την Σιάτιστα σπάζοντας τα κλουβιά. Φέτος σπάσανε βιτρίνες κρεοπωλείων. Τον συναντάω στον δρόμο. «Πάλι κουταμάρες κάνετε;» του λέω. «Ήταν συμβολικές κινήσεις» μου λέει. «Εντάξει, ξέρω για τα βιζόν. Μπορεί να κάνανε ζημιά στα άγρια ζώα[2] αλλά κι αυτά ψυχή έχουν. Ας σταματήσουν τις φάρμες των γουνοφόρων. Αλλά μην μου την πέφτεις και για τα κρεοπωλεία. Έχουμε πόλεμο με τους σπισιστές». «Ρε συ» του λέω «και ο Μάρκος Βαμβακάρης εκδοροσφαγεύς ήτανε, αλλά δεν θα βρεις πιο ευαίσθητο άνθρωπο απ’ αυτόν». «Θα πρέπει να τελειώσει αυτός ο πατριαρχικός αιματηρός πολιτισμός» μου λέει, «άντε γεια και μην είσαι Νεάντερνταλ».

στ) Εξερευνούμε τις απρόσιτες περιοχές της Μήλου με τον φίλο μου τον Γιάννη που δουλεύει στο νησί. Βλέπω μια μεγάλη ριγέ γάτα και φρενάρω. «Αγριόγατα;». Γελάει. «Όχι γάτα. Είναι παντού» «Μα τι γίνεται;» τον ρωτάω «το νησί είναι γεμάτο γάτες ακόμα και μακριά από χωριά. Σε μερικά μέρη βλέπεις 10-15 μαζεμένες». «Συμβαίνει και σε άλλα νησιά» μου λέει «με την ανάπτυξη του τουρισμού διάφοροι ξένοι που έρχονται στο νησί το καλοκαίρι, δίνουν ζωοτροφές στους ντόπιους για να ταΐζουν τις γάτες τον χειμώνα, ώστε να τις ξαναβρούν όταν ξανάρθουν. Έτσι αυξάνονται. Στο αμπέλι μου εξαφανίσανε τις σαύρες. Ξέρεις, την ενδημική σαύρα Podarcis milensis. Έχω αρχίσει να σκέφτομαι ότι καλά κάνουν μερικοί κυνηγοί που τις κυνηγάνε». «Μου θυμίζεις τους αμερικάνους και τους αυστραλούς που για να σώσουν κάποια είδη έχουν επικηρύξει τις γάτες που διαφεύγουν από τους οικισμούς. Εδώ αρκεί να περιοριστεί η λογική του εποχιακού pet. Ας τις παίρνουν μαζί τους».

ζ) Ένα βράδυ, ως ευτυχής θνητός, τρώω σε εστιατόριο με το sex symbol της εφηβείας μου. Ηθοποιός χυμώδης και τσαχπίνα και γνωστή φιλόζωη. Μεγάλη σήμερα αλλά διατηρεί την λάμψη της. Αναπόφευκτα γυρίζει την κουβέντα στα αδέσποτα. Με πιάνει ο διάολος και της λέω: «το ξέρετε ότι οι γάτες στην φύση σκοτώνουν πολλά πουλιά; Υπάρχει μερικές φορές πρόβλημα για κάποια είδη». Η απάντησή της, που ούτε να την φανταστώ μπορούσα, ήταν κοφτή: «να μαζεύεται τα πουλιά σας». Παρεμβαίνει ο Άγης, βοηθός κτηνιάτρου: «μα κυρία μου αυτά δεν είναι στο Κολωνάκι όπου ζείτε, είναι στην φύση» κάνοντάς την έξαλλη και διαλύοντας κάθε δυνατότητα συνεννόησης. Βγαίνοντας του λέω: «Κρίμα. Γιατί δεν το άφησες να πέσει κάτω; Θα το σκεφτόταν αύριο. Μα δεν το ξέρεις ότι οι ωραίες γυναίκες έχουν πάντα δίκιο;».

η) Η Άννα είναι φιλόζωη και ταυτόχρονα ξέρει αρκετά για την άγρια ζωή. Περπατάμε σ’ έναν υγρότοπο της Θράκης και φωτογραφίζουμε. Τις λέω τα παραπάνω. «Ξέρεις» μου απαντά «υπάρχει υπερβολή μερικές φορές, αλλά πρέπει να το καταλάβεις. Είναι άνθρωποι με ενσυναίσθηση που επεκτείνεται και στα ζώα». «Μπορεί, αλλά μου φαίνεται ότι έχουν ανάγκη να αισθάνονται πάντα προστατευτικοί στα ζώα ως ανώτεροι και ταυτόχρονα είναι ακραία επιθετικοί απέναντι στους άλλους, που δεν μοιράζονται την ίδια ευαισθησία». Συζητάμε σ’ αυτό πλαίσιο φτάνοντας στον Φρόυντ. Με καλεί στο σπίτι. Το αποφεύγω ευγενικά. Δεν αντέχω σ’ ένα σαλόνι με δώδεκα γάτες και δύο σκυλιά.



Αναρωτιέμαι αν είμαι Νεάντερνταλ. Μου αρέσουν οι τελετές. Σημαίνει κάτι αυτό; Αν σφάξουμε ένα αρνί για να φάνε οι παραβρισκόμενοι σ’ ένα κοινό τραπέζι είμαστε αιμοβόροι βάρβαροι; Όντως πρόκειται για κατάλοιπο αρχαίων πρακτικών θυσίας που, υπό την επήρεια του χριστιανισμού, έχουν χάσει το αρχικό τους νόημα και παραμένει μόνο το κοινό γεύμα που οργανώνεται από κοινού από την αρχή έως το τέλος της εορτής. Μπορεί να γίνει μια παραδοσιακή γιορτή ή το Πάσχα με αποστειρωμένες συνευρέσεις χορτοφαγικών εδεσμάτων; Θα πρέπει να υπάρχει οπωσδήποτε ένα κύκλωμα εμπορίας και να μεταφερθεί το αρνί του παππού 40 χλμ. από το χωριό έως το σφαγείο;

Μα τι συμβαίνει με την ακραία φιλοζωία;

Ψάχνω να βρω τι χαρακτηρίζει τους φανατικούς φιλόζωους. Αυτούς που έχουν κάνει σκοπό της ζωής τους την καλή διαβίωση όλων των ζώων. Και κάτι μου φαίνεται ότι πάει στραβά. Σαν να αναδύεται μια νέα θρησκεία με νέους ιερείς. Όχι σαν τις αρχαίες διονυσιακές θρησκείες, με τις τελετές της έκστασης και της απολλώνιας επίγνωσης. Ούτε σαν τον Βουδισμό, με την συμπάθεια απέναντι σε όλα τα όντα ή τον Χριστιανισμό με την αγάπη για όλους τους ανθρώπους. Θυμίζει τον Ζαϊνισμό, τον κλάδο εκείνο του Ινδουισμού, που κηρύσσει τον σεβασμό σε κάθε μορφή ζωής, οι ακραίοι οπαδοί του οποίου βάζουν στο στόμα τους ένα πανί για να μην καταπιούν κατά λάθος έντομα. Οι ζαϊνιστές μοναχοί μπορεί να φτάσουν στην αυτοκτονία με την ακινησία ή την πείνα, κάνοντας πράξη τον σεβασμό προς όλες τις μορφές ζωής, ακόμη και στα φυτά. Η νέα θρησκεία που αναδύεται, έχει ως στόχο την κατάκτηση της ευτυχίας για όλα τα όντα σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο, αλλά θέλει να το επιβάλει μέσω κανόνων και νομοθεσίας, ανατρέποντας κάθε προηγούμενη παράδοση, σαν το Ισλάμ.



Αυτή η θρησκεία φαίνεται σαν μια σέχτα στο πλαίσιο της αμερικάνικης κουλτούρας, εκεί όπου το κράτος πρέπει να εγγυηθεί την ευημερία και τα δικαιώματα όλων. Η ευημερία – ευτυχία αυτή μοιάζει σαν να είναι μια κατάσταση κατάκλυσης από γλυκερά συναισθήματα, όπως στις ταινίες του Hollywood. Αυτήν την κατάσταση, οι ακραίοι φιλόζωοι, την επεκτείνουν ώστε να έχουν κάθε δικαίωμα να την απολαμβάνουν όλα τα όντα. Το δικαίωμα ευζωίας είναι το ύψιστο για την νέα θρησκεία. Και οι ιερείς – ακτιβιστές είναι οι μάρτυρες και οι αγωνιστές για την επέκτασή της παντού. Καθώς όμως ο κόσμος γύρω τους είναι άκαρδος και αιμοβόρος θα πρέπει να παλέψουν. Αυτό γίνεται με την συσπείρωση των ακτιβιστών – μαρτύρων σε μια οργάνωση που θα διασπείρει αυτό το έλεος. Καθώς όμως το κράτος είναι ο ρυθμιστής, η νέα θρησκεία των δικαιωμάτων θα πρέπει να κατορθώσει να επιβάλει το “διάταγμα των Μεδιολάνων” της νέας εποχής. Ορισμένες ομάδες θα ήθελαν να φτιάξουν ένα καλβινιστικό αυστηρό κράτος με σκληρές ποινές στους βάρβαρους παραβάτες. Οι φανατικοί της νέας θρησκείας, οι αντισπισιστές, επιτίθενται στα σύμβολα του παλιού κόσμου, όπως τις εκθέσεις γούνας και τα κρεοπωλεία. Οι απλοί πιστοί απλά βολεύονται με την καθαγίαση των φιλοζωικών συναισθημάτων τους, τα οποία απευθύνονται όμως μόνο στα pet της ιδιοκτησίας τους και αυτά που βλέπουν στην γειτονιά τους.



Όλοι οι ακραιφνείς φιλόζωοι αυτού του ρεύματος έχουν μια μανιχαϊστική αντίληψη για τον κόσμο. Υπάρχει μόνο το καλό και το κακό, όπως αυτό παρουσιάζεται στα θρίλερ. Κακό είναι ό,τι προκαλεί πόνο στα όντα και αυτό πρέπει να πολεμηθεί με κάθε μέσο. Το κακό πρέπει να ανατραπεί και θα πρέπει ένας νέος κόσμος να αναδυθεί. Στον νέο κόσμο όλοι θα είναι φυτοφάγοι. Μακάρι να μπορούσε να γίνει και όλα τα άλλα όντα να ήταν φυτοφάγα, σαν τις ζωγραφιές των χιλιαστών – μαρτύρων του Ιεχωβά όπου, σ’ ένα υπέροχο γρασίδι, κάθεται μια τίγρης, μια αντιλόπη, ένα πρόβατο και ένα παιδάκι ατσαλάκωτο, με χωρίστρα και καλοχτενισμένα μαλλιά. Να ένας ιδανικός παράδεισος. Δυστυχώς όμως γι’ αυτούς, σ’ αυτήν την γη τουλάχιστον, αυτή η εικόνα δεν μπορεί να υπάρξει. Το πολύ – πολύ στον αστικό χώρο, γιατί μόνο αυτόν ξέρουν οι ακραίοι φιλόζωοι, να υπάρξει μια κατάσταση χωρίς αδέσποτα, μετά από ένα μεγάλο πρόγραμμα στείρωσης των αδέσποτων, και την εγκατάσταση μεγάλων κάθετων υδροδυναμικών καλλιεργειών για την παραγωγή φυτικής τροφής για τους χορτοφάγους.



Δεν περνάει από το μυαλό των οπαδών της νέας θρησκείας ότι η κίνηση του ανθρώπου στον κόσμο δημιουργεί συγκρούσεις και γίνεται αναπόφευκτα αντιληπτή ως τραγωδία. Διαπνέονται από έναν ατέρμονο οπτιμισμό. Αντί να κατανοήσουν την τραγικότητα της ύπαρξης, όπως οι αρχαίοι ή να αναζητήσουν την λύτρωση σε μια ευχαριστιακή σχέση με τον κόσμο, όπως οι χριστιανοί, επιλέγουν να βιώνουν την οδύνη με έναν εξωστρεφή συναισθηματισμό. Ανήσυχοι και ανικανοποίητοι πάντα, απωθώντας την υπαρξιακή αγωνία, γίνονται υπερδραστήριοι για να ξεφύγουν από τον ενδόμυχο φόβο. Έτσι οι αντιδράσεις τους γίνονται συχνά υστερικές και επιθετικές.

Συχνά διακρίνει εύκολα κανείς την επιβεβαίωση που παίρνει ο επιδειχτικά φιλόζωος από την σχέση κυριαρχίας ή φυσικής υπεροχής απέναντι στα ζώα. Αυτή η αίσθηση του προσφέρει το αίσθημα ότι είναι κάτι ξεχωριστό. Το ίδιο περίπου συμβαίνει με αυτούς που επιλέγουν ακριβά ζώα ράτσας και τα επιδεικνύουν με υπερηφάνεια. Τα ζώα τους τρέφονται με τις καλύτερες τροφές και κουρεύονται με την τρέχουσα μόδα. Αυτοί ενδιαφέρονται μόνο για τα δικά τους pet.





Υπάρχει όμως και η αντίθετη πλευρά. Μια καταναγκαστική πίεση να βοηθήσει κάποιος τα ζώα που υποφέρουν. Σαν να είναι αυτός ο μόνος που μπορεί να συμπαρασταθεί και να βοηθήσει ένα ζώο. Τους βλέπεις αυτούς να βγαίνουν βόλτα με τέσσερα σκυλιά, το ένα ανάπηρο, που τρέχουν μπροστά τους και σχεδόν τους σέρνουν προς το πάρκο.

Αυτή την μη νηφάλια κατάσταση εκμεταλλεύονται διάφοροι επιτήδειοι που στήνουν φιλοζωικά σωματεία ή επιβάλλονται σε υπάρχοντα σωματεία για να αρχίσουν μηνύσεις και να κάνουν με το αζημίωτο δράσεις για την υπεράσπιση των ζώων. Δίπλα τους έχουν ανθρώπους, συνήθως κυρίες, για τις οποίες η ευζωία των ζώων συντροφιάς φαίνεται να είναι ο μόνος σκοπός της ζωής τους. Κοντά τους βρίσκονται επαγγελματίες: καλοπληρωμένοι κτηνίατροι που κάνουν τις στειρώσεις, τα εμβόλια και τοποθετούν τα μικροτσίπ, έμποροι ζωοτροφών και αξεσουάρ για σκύλους και γάτες, έμποροι ζώων συντροφιάς (pet) και ειδικοί αναπαραγωγής φυλών, ξενοδοχεία σκύλων, ακόμα και νεκροταφεία ζώων. Στην Κύπρο που αλώνεται από την αγγλική κουλτούρα εμφανίστηκε έως και πλαζ σκύλων. Ο τζίρος όλων αυτών είναι πολύ μεγάλος. Θυμίζει το οικονομικό κύκλωμα γύρω από τους κυνηγούς. Οι μηχανισμοί αποκόμισης κέρδους είναι παρόμοιοι.

Παράλληλα, οι φιλόζωοι των δραστήριων ομάδων, ενώ δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται για όλα τα ζώα, περιορίζονται σε αντικυνηγετικές κραυγές αλλά δεν θα κάνουν κάτι αν είναι εις βάρος των κατοικίδιων· π.χ. δεν θα δεχθούν να μαζευτούν οι αδέσποτες γάτες που απειλούν τα άγρια ζώα κι ας είναι γνωστό ότι αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα για τα πουλιά[3], συνήθως σε κήπους[4] αλλά και στην φύση[5], καθώς και για άλλα είδη όπως τις σαύρες και τα θηλαστικά. Γιατί κατά βάση είναι pet-όφιλοι. Τους ενδιαφέρει μόνο αυτό που μπορούν να δουν μπροστά τους και με το οποίο μπορεί να έχουν συναισθηματική εμπλοκή. Έτσι, όταν απειλείται ένα είδος από τις κατοικίδιες γάτες, δεν θα δεχθούν εύκολα να τους φορέσουν κολάρο με κουδουνάκι, γιατί περιορίζει την ελευθερία τους.



Πρόσφατα παρατηρείται μια έντονη κινητικότητα στον χώρο. Και αυτή αναπτύσσεται με μια φοβερή στενοκεφαλιά και επιθετικότητα, είτε πρόκειται για κυρίες των μεγαλοαστικών περιοχών, είτε για αντισπισιστές. Φαίνεται σαν να μην μπορεί να γίνει διάλογος, όπως και στα άλλα ζητήματα που σχετίζονται με επίκληση δικαιωμάτων. Ο καθένας στο δικό του γκέτο και με τις δικές του διεκδικήσεις.

Η αγάπη για τα ζώα, η διάθεση να τα βοηθήσουμε είναι αυθόρμητη σε κάθε υγιή άνθρωπο. Όταν όμως ξεπερνάει κάποια όρια δείχνει άρρωστες καταστάσεις. Στην περίπτωση της απελευθέρωσης των βιζόν, η δράση οδήγησε σε μια μεγάλη καταστροφή για την άγρια ζωή. Στην περίπτωση της επίθεσης σε τελετές που περιλαμβάνουν σφαγή ζώου, και η απαίτηση να σταματήσει το σφάξιμο της κότας ή η επιβολή απαγόρευσης της σφαγής του αρνιού για το Πάσχα στα χωριά, οδηγεί σε ολοκληρωτικές καταστάσεις ενός αποστειρωμένου αυταρχικού καθεστώτος, που φέρει τον μανδύα των δικαιωμάτων. Ας σκεφτούμε λοιπόν λίγο βαθύτερα για τα όρια ανάμεσα στην φυσική φιλοζωία, που διακρίνει τους υγιείς ανθρώπους, από την υστερική φιλοζωία.

Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας



Σημειώσεις:

[1] Εναντίον των διακρίσεων μεταξύ των ειδών. Από την αγγλική λέξη species (βιολογικό είδος).

[2] Τα βιζόν που απελευθερώθηκαν ήταν περίπου 50.000. Από αυτά περίπου 30.000 συνελήφθησαν πάλι. 10.000 υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν στους δρόμους από αυτοκίνητα και τα υπόλοιπα διέφυγαν στην φύση κάνοντας ζημιές σε κοτέτσια αλλά και σε άγρια είδη, όπως οι κύκνοι στην λίμνη της Καστοριάς, αλλά και ανταγωνίζονται τα ελληνικά κουνάβια και την βίδρα, που είναι προστατευόμενο είδος.

[3] Στην Αυστραλία υπολογίζεται ότι σκοτώνονται ετησίως 61 εκατομμύρια πουλιά από ήμερες γάτες, ενώ στην Νέα Ζηλανδία η εξαφάνιση ενός είδους που μοιάζει με τον δικό μας τρυποφράκη οφείλεται σε ήμερες γάτες https://dasarxeio.com/2017/10/04/841-6/.

[4] Ο γνωστός κινηματογραφιστής άγριας ζωής Νταίηβιντ Αντέμπορο είχε επισημάνει πολύ έντονα το πρόβλημα για την άγρια ζωή https://www.theguardian.com/environment/2013/dec/10/cats-killing-birds-gardens-david-attenborough.

[5] Στις ΗΠΑ υπολογίζεται σύμφωνα με επιστημονικές δημοσιεύσεις ότι σκοτώνονται από γάτες 1,3 – 3,7 δισεκατομμύρια πουλιά ετησίως. Loss S.R., T. Will & P.P. Marra. 2013. The impact of free-ranging domestic cats on wildlife of the United States. Nature Communications, 4:1396, DOI:10.1038/ncomms2380, http://www.nature.com/naturecommunications.

Φωτογραφίες: Μπριζίτ Μπαρντό, Ελένη Ανουσάκη, Ζαϊνιστές, Animal Liberation Front, διαδήλωση vigan στην Γαλλία, σκυλί μπιμπελό, σκυλί Μπομπ Μάρλεϊ, και δύο δικές μου: α) γάτα που προσπαθεί να πιάσει πουλιά στην Θεσσαλονίκη και β) γάτα που έχει συλλάβει τοιχόσαυρα στην Φλώρινα.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άρδην, Τεύχος 111, Μάρτιος 2018

http://ardin-rixi.gr/archives/208739