Οι επτά σοφοί της αρχαίας Ελλάδας στο χρονικό της Νυρεμβέργης. The Seven Sages, depicted in the Nuremberg Chronicle.
Η πρώτη κοινωνική πληγή που θεώρησε απαραίτητο να θεραπεύσει ο Σόλωνας ήταν η άθλια κατάσταση των φτωχών: άλλοι είχαν καταντήσει δούλοι, άλλοι πουλήθηκαν ή είχαν δραπετεύσει σε άλλες χώρες, ενώ οι υπόλοιποι απειλούσαν, εξαιτίας της συνεχούς και αχόρταγης πλεονεξίας των πλουσίων, να προκαλέσουν μεγάλη εμφύλια αναταραχή.
Τη φοβερή εικόνα του αναβρασμού στον οποίο βρισκόταν η πόλη λόγω της κατάστασης αυτής και την ανάγκη να προληφθούν οι κίνδυνοι που ελλόχευαν με νέους νόμους παρουσίασε ο ίδιος ο Σόλωνας στο έργο του «Υποθήκαι εις Αθηναίους».Η πόλη μας, λέει, σύμφωνα με απόφαση του Δία και τη θέληση των μακάριων και αθάνατων θεών, δεν θα καταστραφεί ποτέ. Πόσο μάλλον που η θυγατέρα του πανίσχυρου πατέρα, η Παλλάδα, απλώνει προστατευτικά τα χέρια της πάνω μας. Οι ίδιοι οι πολίτες της όμως θέλουν με την ανοησία και την πλεονεξία τους να καταστρέφουν τη μεγάλη πόλη. Οι ηγεμόνες του λαού είναι άδικοι και λόγω της μεγάλης τους αδικίας κινδυνεύουν να πάθουν πολλές συμφορές. Γιατί δεν ξέρουν να περιορίζουν την απληστία τους και να απολαμβάνουν ήσυχα τα αγαθά που έχουν, αλλά αγωνίζονται να αυξήσουν τα πλούτη τους με ανήθικες πράξεις. Και, χωρίς να λογαριάζουν αν ένα κτήμα είναι ιερό ή δημόσιο, κλέβουν και αρπάζουν απ’ όπου μπορούν και ούτε τηρούν τους νόμους της Δίκης, η οποία σιωπηλή παρακολουθεί αυτά που γίνονται, καθώς και αυτά που έγιναν, και στο πέρασμα του χρόνου έρχεται πάντα για να τιμωρήσει τους παραβάτες. Έτσι, ήδη κάθε πόλη έπαθε κιόλας μεγάλες πληγές και προχώρησε γρήγορα στον κακό θεσμό της δουλείας, ο οποίος προκαλεί εμφύλιο ξεσηκωμό και πόλεμο, που οδηγεί στην καταστροφή πολλού νέους άνδρες. Γιατί αναγκαστικά προκαλούνται συγκρούσεις που είναι αρεστές σε αυτούς που αδικούν, αλλά καταστροφικές για την πολυαγαπημένη πόλη. Και τέτοια κακά απειλούν το δήμο:
«Έτσι, η κοινή συμφορά εισβάλλει στο σπίτι του καθενός και δεν τη σταματούν οι αυλόπορτες, αλλά πηδάει τον ψηλό τοίχο και σε βρίσκει όπου και αν κρυφτείς, ακόμα και στην πιο κρυφή γωνιά του κοιτώνα.
Νιώθω την ανάγκη να διδάξω τους Αθηναίους πόσο πολλά κακά προκαλούν στην πόλη οι κακοί νόμοι, ενώ με καλούς νόμους όλα λειτουργούν καλά και με τάξη, και συχνά οι άδικοι πιάνονται από το νόμο. Περιορίζουν (οι νόμοι) την απρέπεια, σταματούν την πλεονεξία και την προσβολή πολίτη από πολίτη, ξεραίνουν τα άνθη της εκδίκησης, αποκαθιστούν τις δικαστικές πλάνες και συγκροτούν τις υπερβολές των ανθρώπων.
Σταματούν τη διχόνοια και τις μεγάλες πικρίες που δημιουργούν οι αντεγκλήσεις και οι διενέξεις και όλα τα ανθρώπινα λειτουργούν με τάξη και μέτρο όταν βρίσκονται υπό τη σκέπη του νόμου.»
Ο Σόλωνας, λοιπόν, προσπάθησε να αποτρέψει την εμφάνιση εκείνων των φοβερών κακών στην πόλη και να βάλει σε αυτή τα θεμέλια της ευνομίας, με τον πρώτο του νόμο, που ονομάστηκε σεισάχθεια, δηλαδή απαλλαγή από το άχθος, το βάρος. Για τις διατάξεις αυτού του νόμου διαφωνούν μεταξύ τους όχι μόνο οι νεότεροι αλλά και οι αρχαίοι, αν και οι τελευταίοι γνώριζαν ολόκληρα τα ποιήματα του Σόλωνα. Συνεπώς, φαίνεται ότι ούτε τα ποιήματα εξέφραζαν ξεκάθαρα τις διατάξεις αυτού του νόμου. Από τα αποσπάσματα που σώζονται σήμερα συμπεραίνουμε ότι: α. Καταργήθηκαν οι υποθήκες γης, δηλαδή όλες οι κτηματικές υποθήκες που είχαν γίνει λόγω προηγούμενων δανείων. β. Καταργήθηκε ο δανεισμός με υποθήκη το σώμα του οφειλέτη, κάτι που έδινε το δικαίωμα στο δανειστή να τον κάνει δούλο, αν δεν πλήρωνε. γ. Ανακηρύχθηκαν ελεύθεροι όλοι οι οφειλέτες που είχαν γίνει δούλοι, ενώ εξαγοράστηκαν με δημόσια δαπάνη όσοι είχαν πουληθεί σε ξένες χώρες. Με αφορμή το τελευταίο μέτρο πολλοί, και κυρίως ο Πλούταρχος, ισχυρίστηκαν ότι με το συγκεκριμένο νόμο καταργήθηκαν όλα τα χρέη και ότι ο Σόλωνας κατ’ ευφημισμό ονόμασε το νόμο σεισάχθεια, αφού ήταν ουσιαστικά κατάργηση των χρεών. Γιατί, εξηγεί ο βιογράφος, οι Αθηναίοι συνήθιζαν πολλές φορές να χρησιμοποιούν μια επωνυμία που ακουγόταν καλύτερα προκειμένου να περιγράφουν δυσάρεστα πράγματα. Για παράδειγμα, έλεγαν το δεσμωτήριο οίκημα, τους φόρους συντάξεις, τις φρουρές των πόλεων φυλακές, ενώ χρησιμοποιούσαν και πολλές άλλες ανάλογες ονομασίες, που μερικές φορές ήταν αστείες. Αυτό είναι αλήθεια και είναι χαρακτηριστικό του ήθους των Αθηναίων, η λεπτότητα των οποίων σε παρόμοια ζητήματα θυμίζει κάπως τους Άγγλους που αποφεύγουν, λόγω υπερβολικής διακριτικότητας, να ονομάσουν ορισμένα εσώρουχα με το κανονικό τους όνομα. Έχει όμως βάση η παρατήρηση αυτή του Πλουτάρχου στο συγκεκριμένο ζήτημα;
Ο Σόλωνας είχε μοναδικές αρετές, μετριοπάθεια, συνείδηση του δικαίου, καθώς και ειλικρινή αγάπη για την πατρίδα. Solon, the wise lawgiver of Athens.
Η νομοθεσία του Σόλωνα
Εκτός από τις διατάξεις που αναφέραμε είναι βέβαιο ότι με τη σεισάχθεια μειώθηκε η μεταλλική αξία της δραχμής κατά 27%, ενώ διατηρήθηκε η ονομαστική της αξία. Έτσι, 100 νέες δραχμές άξιζαν μόνο 73 αρχαίες. Ποιος μπορούσε να είναι ο σκοπός αυτής της νομισματικής μεταρρύθμισης; Αν καταργούνταν όλα τα χρέη, αν όλες οι δοσοληψίες επρόκειτο να ρυθμιστούν από την αρχή, η νομισματική εκείνη υποτίμηση δεν θα είχε νόημα. Δεν μπορούσε να έχει νόημα παρά μόνο αν ο νομοθέτης ήθελε να διευκολύνει τους οφειλέτες για την εξόφληση των προηγούμενων χρεών τους. Πράγματι, αυτός που πλήρωνε 100 νέες δραχμές αντί για τις 100 παλιές που όφειλε, μείωνε στην πραγματικότητα το χρέος του κατά 27%. Τόσο σπουδαία θεωρήθηκε αυτή η διάταξη, ώστε πολλοί από τους αρχαίους, μεταξύ αυτών και ο Ανδροτίωνας, έφτασαν να πιστεύουν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που έλεγε ο Πλούταρχος, ότι δηλαδή η σεισάχθεια δεν κατάργησε κανένα χρέος και ανακούφισε μόνο τους οφειλέτες στην απόδοση της οφειλής τους κατά 27%. Αλλά αυτό, πάλι, πώς μπορεί να συμβιβαστεί με όσα αναφέρονται καθαρά στα ποιήματα, ότι καταργήθηκαν όλες οι προηγούμενες υποθήκες λόγω χρεών και ότι απαγορεύτηκε να μεταχειρίζεται ο δανειστής τον οφειλέτη σαν δούλο; Χωρίς αμφιβολία υπήρχαν πολλοί οφειλέτες οι οποίοι είτε δεν είχαν καθόλου περιουσία είτε τα κτήματά τους ήταν τόσο μικρά, ώστε μετά βίας μπορούσαν να ζήσουν από αυτά. Όταν, λοιπόν, ο νόμος στέρησε κάθε δικαίωμα του δανειστή πάνω στο σώμα του οφειλέτη που δεν είχε καθόλου περιουσία, και κάθε δικαίωμά του πάνω στα κτήματα του οφειλέτη που είχε μικρή περιουσία, είναι φανερό ότι ο νόμος στέρησε το δανειστή από κάθε τρόπο να εισπράξει τα οφειλόμενα. Με άλλα λόγια, κατάργησε τα χρέη αυτής της κατηγορίας των οφειλετών. Από την άλλη, όμως, η υποτίμηση της μεταλλικής αξίας της δραχμής δείχνει ότι υπήρχαν και προηγούμενα χρέη που μπορούσαν να πληρωθούν, οπότε πρέπει να συμπεράνουμε ότι η αλήθεια όσον αφορά στη σεισάχθεια είναι κάπου στη μέση. Τα χρέη των πιο φτωχών οφειλετών, αν και δεν καταργήθηκαν ρητά, ήταν ουσιαστικά αδύνατον να εισπραχθούν, κάτι που ισοδυναμούσε με κατάργηση. Υπήρχαν, ωστόσο, και εύποροι οφειλέτες. Οι δανειστές αυτών των πιο εύπορων οφειλετών, επίσης, δεν είχαν δικαίωμα στα σώματα των οφειλετών και ούτε μπορούσαν να εκποιήσουν τα κτήματά τους, όμως αυτοί οι οφειλέτες είχαν κινητή περιουσία και αυτό έδινε στους δανειστές τη δυνατότητα να εισπράξουν τα οφειλόμενα. Έτσι, αυτού του είδους τα χρέη ήταν πληρωτέα, μόνο που ο νομοθέτης θεώρησε δίκαιο να επιτρέψει στους συγκεκριμένους οφειλέτες κάποια ανακούφιση, μειώνοντας τα πραγματικά ποσά που έπρεπε να πληρώσουν κατά 27%, και το έκρινε αυτό δίκαιο, καθώς πολλοί από αυτούς τους οφειλέτες ήταν ταυτόχρονα και δανειστές άλλων, εντελώς απόρων, από τους οποίους δεν μπορούσαν να πάρουν τίποτε.
Οπωσδήποτε η σεισάχθεια μπορεί μέχρις ενός σημείου να θεωρηθεί άδικη, καθώς ακύρωνε προηγούμενες συναλλαγές, αλλά, αν σκεφτούμε ότι οι περισσότερες από αυτές τις συναλλαγές έγιναν με ανθρώπους που δεν είχαν καμία περιουσία και με μοναδικό σκοπό από την πλευρά των δανειστών να κάνουν τους ίδιους τους οφειλέτες, καθώς και τα παιδιά τους και τις αδελφές τους, δούλους, πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι συναλλαγές αυτές ήταν κακοήθεις και ως τέτοιες δεν άξιζαν να προστατεύονται από το νόμο. Εάν σε αυτό συνυπολογίσουμε και το ότι η κατάσταση απειλούσε την πολιτεία με εμφύλια σύρραξη, δεν μπορούμε παρά να θεωρήσουμε το μέτρο αναπόφευκτο.
Το ότι ήταν απαραίτητο και σκόπιμο φαίνεται και από το γεγονός ότι δεν κλόνισε την πίστη στα συμβόλαια, αλλά αντίθετα την παγίωσε. Όταν ορίστηκε από το νόμο τρόπος για τη λήψη δανείων δίκαιων και λογικών, δανείων που στηρίζονταν στα περιουσιακά στοιχεία και στην τιμή του δανειζόμενου, οι συναλλαγές και οι υποθήκες όχι μόνο συνεχίστηκαν στην Αθήνα, αλλά, κατά περίεργο τρόπο αυξήθηκαν, ενώ έκτοτε με ρητό όρκο των δικαστών κατοχυρωνόταν ότι δεν θα επιχειρούσαν ούτε αναδασμό της γης ούτε κατάργηση των χρεών.
Η σεισάχθεια, λοιπόν, ήταν ίσως η σπουδαιότερη από τις νομοθετικές διατάξεις του Σόλωνα, όχι μόνο λόγω της επιείκειας και της δημόσιας τάξης που εξασφάλισε, αλλά γιατί, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω, με αυτή τη διάταξη τέθηκαν οι βάσεις όλης της μελλοντικής ελευθερίας και της δύναμης της Αθήνας. Έτσι, δίκαια ο μεγάλος εκείνος άνδρας φαίνεται να περηφανεύεται περισσότερο γι’ αυτή τη διάταξη παρά για κάθε άλλο νομοθέτημά του. Επίσης, στους ιάμβους του έλεγε ότι αυτός ελευθέρωσε τη γη της Αττικής που πριν ήταν υποδουλωμένοι, καθώς και πολλούς από τους πολίτες που πριν είχαν καταντήσει να ζουν ατιμωτικά ως δούλοι είτε σε ξένη χώρα είτε στην πατρίδα τους.
Πηγή: Κ. ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ. ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2004. Τόμος 2. Έκδοση της National Geographic Society, 2009-2010.
Κείμενο: Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος
Οι φωτογραφίες είναι από εδώ:
https://en.wikipedia.org/wiki/Solon
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το blog ΟΛΑ ΛΑΘΟΣ ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει σχετικά σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διάφορα ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δική σας ενημέρωση.