Ελεγεία και επικήδειος για το ποδόσφαιρο

 

Ακούγοντας τον Μπόρις Τζόνσον και αργότερα τον Κυριάκο Μητσοτάκη να καταδικάζουν την European Super League (ESL) χαμογέλασα. Κάθε επίθεση σ᾽ αυτό το αντιαθλητικό και θνησιγενές δημιούργημα του άπληστου καπιταλισμού είναι ευπρόσδεκτη.

Αλλά η αντίθεση των δεξιών πολιτικών ήταν μικροκομματική, στηριγμένη στην προφανή απόρριψη του σχεδίου από το σύνολο σχεδόν των φιλάθλων. Ο Τζόνσον είχε πανηγυρίσει την «καπιταλιστική απληστία» δύο βδομάδες νωρίτερα ενώ ο Μητσοτάκης δεν σταματάει να επαινεί τις ελεύθερες αγορές και την ιδιωτική πρωτοβουλία. Η ιδεολογία της άνευ ορίων καπιταλιστικής απληστίας και της επιτυχίας με ελάχιστη προσπάθεια αποτελεί το ευαγγέλιο των πολιτικών τους ιδεών. Αυτή ήταν η βασική ιδέα του ποδοσφαιρικού πραξικοπήματος της ESL.

Το Ευρωπαϊκό υπερ-πρωτάθλημα θα είχε είκοσι ομάδες που θα έπαιζαν στη μέση της εβδομάδας για να συμμετέχουν και στα εθνικά τους πρωταθλήματα το Σαββατοκύριακο. Τα δεκαπέντε ιδρυτικά μέλη θα είχαν μόνιμη θέση στην κατηγορία και δεν θα κινδύνευαν με αποκλεισμό.  Έξι Αγγλικές ομάδες, τρεις Ιταλικές, τρεις Ισπανικές και ακόμη άλλες τρεις που δεν είχαν ακόμη αποφασιστεί γιατί οι Γερμανοί και οι Γάλλοι είχαν αμφιβολίες. Οι υπόλοιπες πέντε ομάδες θα επιλέγονταν βάσει των επιδόσεων στα εθνικά πρωταθλήματα και θα μπορούσαν να υποβιβαστούν. Οι δεκαπέντε ιδρυτικές ομάδες θα έπαιρναν 3.5 δις. ευρώ για την συμμετοχή τους και σχεδόν το 50% των εσόδων του πρωταθλήματος στο μέλλον.

Η  ιδέα ήταν κάκιστη, η προετοιμασία της ερασιτεχνική, η παρουσίαση της δονκιχωτική. Εκτός των άλλων διέπραξε και το βασικό αμάρτημα μιας επιχείρησης: έβλαψε το brand name των συλλόγων, το βασικό asset για όσες επιχειρήσεις στηρίζουν τα κέρδη τους στην εμπιστοσύνη των πελατών. 

Ποδόσφαιρο και συλλογικές αξίες

Αν  ένας θεωρητικός του καπιταλισμού ήθελε να σχεδιάσει μια απασχόληση που  θα έκανε τον κόσμο να ξεχνάει την κοινωνική αδικία και να του δίνει μικρή αποζημίωση για μια ζωή σκληρής και κακά αμειβόμενης δουλειάς, η απάντηση θα ήταν το ποδόσφαιρο. Έχει γίνει το όπιο του λαού γιατί αντιπροσωπεύει ατομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά που είναι αντίθετα στο κυρίαρχο κοινωνικό σύστημα.  Συνδυάζει το περίτεχνο ατομικό ταλέντο με την ανιδιοτελή ομαδική εργασία σαν μια συμφωνική ορχήστρα, μια χορευτική ομάδα ή μια θεατρική παράσταση. Οι κοινωνικές επιστήμες βασανίζονται για να προσδιορίσουν την σχέση ατόμου και συλλογικότητας. Το ποδόσφαιρο δίνει την απάντηση. Το ποδόσφαιρο συνδυάζει τη τεχνική κατάρτιση, το μάγεμα της τέχνης και την ακρίβεια της δεξιοτεχνίας με την οργάνωση, την τακτική, το σύστημα της ομάδας. Ισορροπεί την ατομική τεχνική και πρωτοβουλία με την ομαδικότητα, τον προγραμματισμό και τον ανταγωνισμό. 

Οι παίκτες λατρεύονται σαν λαϊκοί ήρωες. Όχι μόνο γιατί  βοηθάνε την ομάδα να κερδίζει αλλά και γιατί είναι κάπως σαν και μας. Οι περισσότεροι δεν γεννιούνται με χρυσό κουτάλι στο στόμα αλλά σε φτωχογειτονιές. Οι ιστορίες ποδοσφαιρικών αστεριών που έμαθαν την μπάλα σε αλάνες ξυπόλυτοι κλωτσώντας τενεκεδάκια αλλά κατέληξαν πολυεκατομμυριούχοι και διάσημοι είναι το πιο πειστικό σύγχρονο παραμύθι, η μεταμοντέρνα σταχτοπούτα. Στο παρελθόν τουλάχιστον, το ποδόσφαιρο ήταν η ασχολία στην οποία οι κοινοτυπίες περί κοινωνικής κινητικότητας προς τα πάνω ίσχυαν. Αγαπάμε τους ποδοσφαιριστές και προβάλλουμε στο πρόσωπο και τη φανέλα τους τις δικές μας ελπίδες και προσδοκίες να πετύχουμε, να αναγνωριστούμε, να ανταμειφτούμε πιο δίκαια και πιο πλούσια. Ο ποδοσφαιριστής συνδυάζει το οικείο, το «παιδί της διπλανής πόρτας», με την απόλυτη διαφορά της τέχνης, του πλούτου και της δόξας.

Σε κοινωνίες που χάνουν τις παραδοσιακές τελετουργίες και τη δύναμη του συμβολισμού, το ποδόσφαιρο πλουτίζει την αισθητική της ζωής. Το ποδόσφαιρο προσφέρει στους οπαδούς του ομορφιά, δράμα, συγκρούσεις, τελετουργίες και την κάθαρση μιας τραγωδίας. Αντικαθιστά τα καρναβάλια που φέρνουν τον κόσμο πάνω κάτω.  Για μια μέρα οι κοινωνικές συμβάσεις ανατρέπονται, οι υποτακτικοί κοροϊδεύουν τους αφέντες, τα ανατρεπτικά συναισθήματα βρίσκουν τη βαλβίδα ασφαλείας τους. Ταυτόχρονα μας μεταφέρει σε μέρη που δεν θα πάμε ποτέ, μας δίνει χαρές που δεν θα ξεχαστούν αυτή την εποχή της γενικευμένης αμνησίας. Καθορίζει τι ρούχα θα φορέσουμε, τι  φωνάζουμε και τραγουδάμε, με ποιους είμαστε σύντροφοι, τι είναι μεταφυσική στην εκκοσμικευμένη ζωή: δίνει απόλυτη πίστη και ακαταμάχητη αλήθεια.  Η απεριόριστη αγάπη στην ομάδα, η αντιπαλότητα ή και εχθρότητα προς τους παραδοσιακούς αντιπάλους της απαντούν σε ανθρώπινες ανάγκες και ένστικτα. 

Το ποδόσφαιρο είναι θέαμα για τους φιλάθλους αλλά  ταυτόχρονα τους προσκαλεί σε έντονη συμμετοχή. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αγαλλίαση και συναισθηματική ταύτιση από αυτή του πλήθους που πανηγυρίζει την νίκη της ομάδας. Ο καπιταλισμός κάνει συνεχώς διακρίσεις μεταξύ τάξεων, επαγγελμάτων, φύλων και ικανοτήτων. Αρνείται τις συλλογικότητες, περιφρονεί την αλληλεγγύη, βάζει το άτομο πάνω από την ομάδα. Το ποδόσφαιρο παραβιάζει τις διαχωριστικές γραμμές και προωθεί σοσιαλιστικές αξίες.  Οι υδραυλικοί και οι ταξιτζήδες ίσως να αισθάνονται αποκλεισμένοι από το Μέγαρο και τη Στέγη. Αλλά παρακολουθούν το παιγνίδι μαζί με διανοούμενους, εκτιμούν εξ ίσου την τεχνική των παικτών και έχουν όσο σημαντικά σχόλια για τις επιδόσεις της ομάδας όσο και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου. Άνθρωποι του μεροκάματου και του μόχθου κάνουν εξαιρετικές αναλύσεις για το παιγνίδι, τη δεξιοτεχνία των παικτών, την τακτική του προπονητή. Γίνονται εξπέρ σε μια κοινωνία που τους αποκλείει από τα προνόμια του λόγου και της λογικής. 

Όπως το θέατρο του Bertolt Brecht, η μπάλα μετατρέπει τους απλούς θεατές σε ειδικούς, όπως κυλάει αναποδογυρίζει για λίγο τον κόσμο.

Ποδόσφαιρο και άπληστος καπιταλισμός

Το ESL δείχνει κάτι που ξέραμε από καιρό. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός ομνύει στις ελεύθερες αγορές αλλά λειτουργεί με  νοθευμένες. Οι ισχυροί του χρήματος και της εξουσίας ενδιαφέρονται μόνο να παγιώνουν και να επεκτείνουν τις υπάρχουσες ανισότητες. Οι καπιταλιστές πάντα ήθελαν όχι μόνο να κερδίζουν αλλά και να φτιάχνουν τους κανόνες του παιχνιδιού έτσι ώστε να αποφεύγουν οποιοδήποτε ρίσκο ή ατυχία. Το ESL είναι το απόλυτο καπιταλιστικό όραμα: μια επένδυση που εξασφαλίζεται απόλυτα και δεν μπορεί να χάσει ποτέ. Είναι η σύγχρονη πέτρα των αλχημιστών που μεταμορφώνει κάθε ταπεινό μέταλλο σε χρυσό.  Γιατί ακόμη και αν η ομάδα χάνει μένει στην κατηγορία. Βγάζει λεφτά ακόμη και όταν δεν παίζει καλά.

Οι θεωρητικοί της ελεύθερης αγοράς υποστηρίζουν ότι αποδέχονται τις ανισότητες αν οι φτωχοί έχουν τη δυνατότητα να ανελιχθούν και να γίνουν πετυχημένοι και πλούσιοι. Ο φιλελευθερισμός αντιτίθεται υποτίθεται στα καρτέλ και τα ολιγοπώλια, ο καπιταλισμός υποτίθεται ότι λειτουργεί μέσω του ανταγωνισμού και της εισόδου νέων παικτών και επιχειρήσεων. Στο ποδόσφαιρο ο αθλητικός ανταγωνισμός λειτουργεί όταν ο Αστέρας Τρίπολης κερδίζει τον Ολυμπιακό ή τον ΠΑΟΚ, ή όταν σπάνια παίρνει το  πρωτάθλημα η Λάρισα, η  Derby County ή η Leicester στην Αγγλία. Αποτελούν σπάνιες και καρναβαλικές ανατροπές αλλά δίνουν την εντύπωση ότι κάποιος αθλητικός ανταγωνισμός επιβιώνει.

Οι ιδιοκτήτες των δεκαπέντε συλλόγων λειτούργησαν σαν κλασικό καρτέλ κάτι που συνδυάζεται με τις πολιτικές και άλλες φιλοδοξίες τους. Ο Μπερλουσκόνι έδειξε τον δρόμο, σε μας ο Κοσκωτάς, ο Μαρινάκης, ο Μελισανίδης, ο Αλαφούζος.  Οι ιδρυτές του ESL ακολουθούν πιστά τις αρχές του σύγχρονου καπιταλισμού. Κι αυτό γιατί η παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού από το ESL δεν αποτελεί μια εξαιρετική και σπάνια περίπτωση.  Ενώ οι καπιταλιστές και πολιτικοί ομνύουν στον ανταγωνισμό κάνουν ό, τι μπορούν για να τον αποφύγουν. Οι οικονομικοί γίγαντες εξαγοράζουν τους ανταγωνιστές τους όπως έκανε η Facebook με το Instagram και WhatsApp.  Στα μετα-σοβιετικά  καθεστώτα, η κρατική περιουσία πέρασε στους καπιταλιστές ολιγάρχες, ενώ το ίδιο γίνεται μόνιμα και στην Ελλάδα: λίγες εταιρείες διαμοιράζονται τα ιμάτια της ΔΕΗ. Η Επιτροπή Πισσαρίδη διατάσσει την καταστροφή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και τη δημιουργία γιγαντιαίων ολιγοπωλίων.

Το ESL δείχνει τι γίνεται στην πραγματική οικονομία και όχι στα εγχειρίδια των νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων και πολιτικών. Με την παγκοσμιοποίηση και την κυριαρχία του χρηματομεσιτικού τομέα γυρίζουμε στον ραντιέρικο καπιταλισμό που ανατράπηκε υποτίθεται από τον βιομηχανικό. Οι ραντιέρηδες βγάζουν τεράστια κέρδη από την κινητή ή ακίνητη περιουσία  τους χωρίς να κάνουν τίποτα οι ίδιοι.  Μόνο οι αντιδράσεις των οπαδών των έξι Αγγλικών ομάδων και των φιλάθλων παγκόσμια οδήγησαν αυτό το εξάμβλωμα στο - ελπίζω οριστικό - τέλος του. Όχι οι κανόνες της ελεύθερης αγοράς και η απόρριψη των ολιγοπωλίων. Ίσως αυτό το ξεδιάντροπο πραξικόπημα δώσει ένα χρήσιμο μάθημα στα εκατομμύρια των φιλάθλων για το πως λειτουργεί ο καπιταλισμός. Γιατί το ποδόσφαιρο έχει γίνει το όπιο και η κόκα των λαών. Και μόνο οι λαοί μπορούν να το επιστρέψουν στη λαϊκή του καταγωγή και τις αξίες της συλλογικότητας όπως έκαναν οι φίλαθλοι με το ESL. Αλλά γι΄αυτό χρειάζεται ανατροπή της δύναμης και της ιδεολογίας του άπληστου καπιταλισμού.

Κώστας Δουζίνας

πηγή