ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ, Λέων Τολστόι (1905)

Οι άνθρωποι που ζουν σε Κράτη, τα οποία ανέκαθεν θεμελιώνονται και διαιωνίζονται με βάση τη βία, έχουν την αντίληψη πως η κατάργηση της εξουσίας της κυβέρνησης θα συνεπάγεται αναγκαστικά και τη μεγαλύτερη καταστροφή.

Όμως ο ισχυρισμός, ότι –ο όποιος– βαθμός ασφάλειας και ευημερίας που απολαμβάνουν οι άνθρωποι διασφαλίζεται από την κρατική εξουσία, είναι εντελώς αυθαίρετος. Γνωρίζουμε αυτές τις συγκεκριμένες καταστροφές και αυτήν την συγκεκριμένη ευημερία που απολαμβάνουν οι άνθρωποι που ζουν υπό την κρατική οργάνωση, αλλά δεν γνωρίζουμε τη θέση στην οποία θα βρίσκονταν οι άνθρωποι εάν κατάφερναν να απαλλαγούν από το Κράτος. Αν λάβει κάποιος υπ’ όψη τη ζωή εκείνων των μικρών κοινοτήτων που τυχαίνει να υπήρξαν και να υπάρχουν, εκτός των ορίων των μεγάλων Κρατών, τέτοιες κοινότητες, ενώ επωφελούνται από όλα τα πλεονεκτήματα της κοινωνικής οργάνωσης, απαλλαγμένες καθώς είναι από τον κρατικό καταναγκασμό, εντούτοις δεν βιώνουν ούτε το ένα εκατοστό των καταστροφών που υφίστανται οι άνθρωποι που υπακούν στην Κρατική εξουσία.

Οι άνθρωποι των κυρίαρχων τάξεων για τους οποίους είναι επωφελής η Κρατική οργάνωση είναι αυτοί που περισσότερο υποστηρίζουν την μη δυνατότητα ζωής χωρίς Κρατική οργάνωση. Αλλά, για ρωτήστε αυτούς που υπομένουν το βάρος της Κρατικής εξουσίας, ρωτήστε τους εργάτες του γεωργικού τομέα, τα εκατό εκατομμύρια αγρότες στη Ρωσία, και θα ανακαλύψετε ότι αισθάνονται μόνο το βάρος της εξουσίας και ότι, ακριβώς επειδή δεν θεωρούν τους εαυτούς τους καθόλου πιο ασφαλείς λόγω της Κρατικής εξουσίας, θα μπορούσαν να την απαρνηθούν ολοκληρωτικά. Σε πολλά από τα κείμενά μου προσπάθησα επανειλημμένα να καταδείξω ότι αυτό που τρομοκρατεί τους ανθρώπους –ο φόβος ότι χωρίς Κυβερνητική εξουσία θα θριάμβευαν οι χειρότεροι άνθρωποι, ενώ οι καλύτεροι θα καταπιέζονταν– είναι ακριβώς αυτό που έχει συμβεί εδώ και πολύ καιρό, και εξακολουθεί να συμβαίνει, σε όλα τα Κράτη, αφού παντού η εξουσία είναι στα χέρια των χειρότερων ανθρώπων. Η κατάσταση, πράγματι, δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική, γιατί μόνο οι χειρότεροι άνθρωποι θα μπορούσαν να κάνουν όλες αυτές τις πονηρές, άθλιες και σκληρές πράξεις που είναι απαραίτητες για τη συμμετοχή στην εξουσία. Πολλές φορές προσπάθησα να εξηγήσω, ότι οι βασικότερες συμφορές από τις οποίες υποφέρουν οι άνθρωποι, όπως η συσσώρευση τεράστιου πλούτου στα χέρια ορισμένων ανθρώπων και η βαθιά φτώχεια της πλειοψηφίας, η κατάληψη της γης από αυτούς που δεν δουλεύουν τη γη, οι αδιάκοποι οπλικοί εξοπλισμοί και οι πόλεμοι και οι στερήσεις των ανθρώπων, πηγάζουν μόνο από την αναγνώριση της νομιμότητας του κυβερνητικού καταναγκασμού. Προσπάθησα να καταδείξω, ότι πριν απαντήσει κάποιος στο ερώτημα αν η θέση των ανθρώπων θα ήταν χειρότερη ή καλύτερη χωρίς τις Κυβερνήσεις, θα πρέπει να λύσει το πρόβλημα ως προς το ποιοι απαρτίζουν την Κυβέρνηση. Αυτοί που την αποτελούν είναι καλύτεροι ή χειρότεροι από το μέσο επίπεδο των ανθρώπων; Εάν είναι καλύτεροι από τον μέσο όρο, τότε η Κυβέρνηση θα είναι ευεργετική. Αλλά αν είναι χειρότεροι, τότε θα είναι ολέθρια. Και ότι πράγματι, αυτοί οι άνδρες –ο Ιβάν ο Δ΄, ο Ερρίκος ο Η΄, ο Μαράτ, ο Ναπολέων, ο Αρακτσέγιεφ, ο Μέττερνιχ, ο Ταλλεϋράνδος και ο Νικόλαος– είναι χειρότεροι από τον μέσο όρο, αποδεικνύεται τελικά από την ιστορία.

Σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία υπάρχουν πάντα φιλόδοξοι, αδίστακτοι, σκληροί άνθρωποι, οι οποίοι, όπως έχω ήδη προσπαθήσει να καταδείξω, είναι πάντα έτοιμοι να διαπράξουν κάθε είδους βία, ληστεία ή φόνο για δικό τους όφελος. Και ότι, σε μια κοινωνία χωρίς Κυβέρνηση, αυτοί οι άνθρωποι θα ήταν ληστές, των οποίων οι πράξεις θα καθορίζονταν εν μέρει από τις διαμάχες τους με όσους λαβώθηκαν/αδικήθηκαν από αυτούς (αυτοδικία, λιντσάρισμα), αλλά εν μέρει και κατά κύριο λόγο θα καθορίζονταν από το πιο ισχυρό όπλο επιρροής πάνω στους ανθρώπους –την κοινή γνώμη. Ενώ, σε μια κοινωνία που κυβερνάται από επιβαλλόμενη εξουσία, αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι είναι εκείνοι που θα αρπάξουν την εξουσία και θα την χρησιμοποιήσουν, όχι μόνο χωρίς τον περιορισμό του τι εκφράζει η κοινή γνώμη, αλλά, αντιθέτως, θα υποστηρίζονται, θα επαινούνται και θα εξυμνούνται από μια δωροδοκημένη και τεχνητά διατηρημένη κοινή γνώμη.

Η φράση που επαναλαμβάνεται είναι: «Πώς μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν χωρίς Κυβερνήσεις και εξαναγκασμό;». Αντίθετα, η φράση που θα πρέπει να πει κάποιος είναι: «Πώς μπορούν οι άνθρωποι, αν είναι λογικά όντα, να ζήσουν αναγνωρίζοντας τη βία και όχι τη λογική συμφωνία ως τον εσωτερικό συνδετικό κρίκο της ζωής τους;».

Ένα από τα δύο ισχύει: οι άνθρωποι είτε λογικά είτε παράλογα όντα. Εάν δεν είναι λογικά όντα, τότε όλα τα ζητήματα μεταξύ τους μπορούν και πρέπει να αποφασίζονται με τη βία και δεν υπάρχει λόγος κάποιοι άνθρωποι να έχουν το δικαίωμα να ασκούν βία και άλλοι να μην το έχουν. Αλλά αν οι άνθρωποι είναι λογικά όντα, τότε οι σχέσεις τους πρέπει να βασίζονται, όχι στη βία, αλλά στη λογική.

Θα πίστευε κάποιος, ότι αυτή η σκέψη θα ήταν καθοριστική για να αναγνωρίσουν οι άνθρωποι τον εαυτό τους ως λογικά όντα. Αλλά αυτοί που υπερασπίζονται την Κρατική εξουσία δεν σκέφτονται τον άνθρωπο, τις ιδιότητές του, τη λογική φύση του. Μιλούν για έναν ορισμένο συνδυασμό ανθρώπων στον οποίο αποδίδουν ένα είδος υπερφυσικής ή μυστικιστικής σημασίας.

Τι θα απογίνει η Ρωσία, η Γαλλία, η Βρετανία, η Γερμανία, μας λένε, εάν ο κόσμος πάψει να υπακούει στις Κυβερνήσεις; Τι θα γίνει η Ρωσία; – Η Ρωσία; Τι είναι η Ρωσία; Πού είναι η αρχή ή το τέλος της; Η Πολωνία; Οι επαρχίες της Βαλτικής; Ο Καύκασος με όλες του τις εθνικότητες; Οι Τατάροι του Καζάν; Η Επαρχία Φεργκάνα; Όλα αυτά όχι μόνο δεν είναι η Ρωσία, αλλά είναι ξένες εθνικότητες που επιθυμούν να απελευθερωθούν από τον συνασπισμό που ονομάζεται Ρωσία. Η συγκυριακή αντίληψη, ότι αυτές οι εθνικότητες θεωρούνται τμήματα της Ρωσίας είναι τυχαία και προσωρινή, η οποία εξαρτήθηκε στο παρελθόν από μια ολόκληρη σειρά ιστορικών γεγονότων, κυρίως πράξεων βίας, αδικίας και σκληρότητας, ενώ σήμερα αυτός ο συνασπισμός διατηρείται μόνο από την εξουσία που απλώνεται και ασκείται πάνω σε αυτές τις εθνικότητες. Αν δεν μας απατά η μνήμη μας, η Νίκαια ήταν Ιταλία και ξαφνικά έγινε Γαλλία. Η Αλσατία ήταν Γαλλία και έγινε Πρωσία. Η επαρχία Τρανς-Αμίρ ήταν η Κίνα και έγινε Ρωσία, η Σαχαλίνη ήταν Ρωσία και έγινε Ιαπωνία. Επί του παρόντος, η εξουσία της Αυστρίας απλώνεται στην Ουγγαρία, τη Βοημία και τη Γαλικία, και αυτή της Βρετανικής Κυβέρνησης απλώνεται στην Ιρλανδία, τον Καναδά, την Αυστραλία, την Αίγυπτο και την Ινδία, αυτή της Ρωσικής Κυβέρνησης απλώνεται στην Πολωνία και τη Γκούρια. Αλλά αύριο αυτή η εξουσία μπορεί να σταματήσει. Η μόνη δύναμη που ενώνει όλες αυτές τις Ρωσίες, Αυστρίες, Βρετανίες και Γαλλίες είναι η καταναγκαστική δύναμη, η οποία είναι η δημιουργία ανθρώπων που, αντίθετα με τη λογική τους φύση και τον νόμο της ελευθερίας, υπακούν σε αυτούς που απαιτούν από εκείνους φρικτά έργα βίας. Οι άνθρωποι χρειάζεται μόνο να συνειδητοποιήσουν την ελευθερία τους, φυσική για τα λογικά όντα, και να πάψουν να διαπράττουν πράξεις αντίθετες με τη συνείδησή τους, και τότε αυτοί οι τεχνητοί σχηματισμοί Ρωσίας, Βρετανίας, Γερμανίας, Γαλλίας, που φαίνονται τόσο υπέροχοι, δεν θα υπάρχουν πλέον και θα εξαφανιστεί αυτή η αιτία, στο όνομα της οποίας οι άνθρωποι θυσιάζουν όχι μόνο τη ζωή τους, αλλά και την ελευθερία που ανήκει στα λογικά όντα.

Είναι σύνηθες να λέμε, ότι ο σχηματισμός μεγάλων Κρατών από πολλά μικρά που διαρκώς συγκρούονται μεταξύ τους, αντικαθιστώντας τα μικρής έκτασης σύνορα με ένα μεγάλο εξωτερικό σύνορο, μειώνει τις διαμάχες και την αιματοχυσία και τα συνακόλουθα δεινά τους. Αλλά αυτός ο ισχυρισμός είναι, επίσης, αρκετά αυθαίρετος, καθώς κανείς δεν έχει ζυγίσει το μέγεθος του κακού στη μία και στην άλλη θέση. Είναι δύσκολο να πιστέψει κάποιος, ότι όλοι οι πόλεμοι της συνομοσπονδιακής περιόδου στη Ρωσία, ή της Βουργουνδίας, της Φλάνδρας και της Νορμανδίας στη Γαλλία, κόστισαν τόσα θύματα όσα οι πόλεμοι του Αλεξάνδρου ή του Ναπολέοντα ή ο πόλεμος της Ιαπωνίας που τελείωσε πρόσφατα. Η μόνη δικαιολογία για την επέκταση του Κράτους, είναι ο σχηματισμός μιας οικουμενικής μοναρχίας, η ύπαρξη της οποίας θα αφαιρούσε κάθε πιθανότητα πολέμου. Αλλά όλες οι προσπάθειες σχηματισμού μιας τέτοιας μοναρχίας από τον Αλέξανδρο της Μακεδονίας, από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή από τον Ναπολέοντα, δεν πέτυχαν ποτέ αυτόν τον στόχο της ειρήνης. Αντιθέτως, ήταν η αιτία των μεγαλύτερων συμφορών για τα έθνη. Έτσι, η ειρήνευση των ανθρώπων δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με το αντίθετο μέσο: την κατάργηση των Κρατών και της καταναγκαστικής ισχύος τους.

Υπήρξαν σκληρές και ολέθριες προκαταλήψεις, ανθρωποθυσίες, καύσεις στην πυρά με την κατηγορία της μαγείας, «θρησκευτικοί» πόλεμοι, βασανιστήρια… αλλά οι άνθρωποι έχουν απελευθερωθεί πλέον από αυτά. Ενώ, αντιθέτως, η προκατάληψη της θεώρησης του Κράτους ως κάτι ιερό, συνεχίζει να επικρατεί ως ιδέα στους ανθρώπους, και σε αυτή τη δεισιδαιμονία προσφέρονται ίσως οι πιο σκληρές και καταστροφικές θυσίες από όλες τις άλλες. Η ουσία αυτής της αντίληψης είναι η εξής: ότι οι άνθρωποι διαφορετικών τοποθεσιών, συνηθειών και ενδιαφερόντων πείθονται ότι όλοι συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο, επειδή σε όλους εφαρμόζεται η ίδια βία (η κρατική βία), και αυτοί οι άνθρωποι πράγματι πιστεύουν και είναι περήφανοι που ανήκουν σε αυτόν τον συνασπισμό. Αυτή η πεποίθηση υπάρχει τόσο καιρό και διατηρείται με τόσο σκληρά μέτρα που, όχι μόνο όσοι επωφελούνται από αυτήν –βασιλείς, υπουργοί, στρατηγοί, στρατιωτικοί και αξιωματούχοι– είναι βέβαιοι ότι η ύπαρξη, η επιβεβαίωση και η επέκταση αυτών των τεχνητών συνασπισμών (κράτη) είναι καλή, αλλά ακόμη και οι διάφορες πληθυσμιακές ομάδες που εντάσσονται με τη βία μέσα στους τεχνητούς συνασπισμούς συνηθίζουν τόσο πολύ σε αυτή την αντίληψη που είναι περήφανοι που ανήκουν στη Ρωσία, τη Γαλλία, τη Βρετανία ή τη Γερμανία, αν και αυτό δεν τους είναι καθόλου απαραίτητο, και δεν τους φέρνει παρά μόνο κακό. Επομένως, εάν αυτοί οι τεχνητοί συνασπισμοί σε μεγάλα κράτη καταργούνταν από ανθρώπους, –που τώρα υποτάσσονται σε κάθε είδους βία–,  καθώς ταυτόχρονα όλοι θα έπαυαν να υπακούν στην Κυβέρνηση, τότε μια τέτοια κατάργηση θα οδηγούσε μόνο στο να υπάρχει μεταξύ αυτών των ανθρώπων λιγότερος καταναγκασμός, λιγότερα δεινά, λιγότερο κακό, και θα γινόταν ευκολότερο για αυτούς τους ανθρώπους να ζουν σύμφωνα με τον ανώτερο νόμο της αμοιβαίας υπηρεσίας, ο οποίος σταδιακά εισέρχεται όλο και περισσότερο στη συνείδηση της ανθρωπότητας.

Γενικά για τον ρωσικό λαό, τόσο για τον πληθυσμό της πόλης όσο και για τον πληθυσμό της επαρχίας, σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο όπως η σημερινή, είναι σημαντικό πάνω απ’ όλα να μην ζουν διαμέσου της εμπειρίας των άλλων, να μη ζουν μέσα από τις σκέψεις, τις ιδέες, τις απόψεις, τα λόγια των άλλων, να μη ζουν μέσα από διάφορες σοσιαλδημοκρατίες, συντάγματα, απαλλοτριώσεις, κατ’ ευφημισμό λεγόμενες δημόσιες υπηρεσίες, αντιπροσώπους, υποψηφιότητες και εντολές, αλλά να σκεφτούν με το δικό τους μυαλό, να ζήσουν τη δική τους ζωή, χτίζοντας μέσα από το δικό τους παρελθόν, από τα δικά τους πνευματικά θεμέλια, νέες μορφές ζωής κατάλληλες για αυτό το παρελθόν και για αυτά τα θεμέλια.

Πηγή: The End of the Age. An essay on the approaching revolution. http://libcom.org/library/state-leo-tolstoy

Μετάφραση-απόδοση Π.

Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.242, Νοέμβριος 2023

πηγή