Μαθήματα από την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία.

Αφορμή του παρόντος σημειώματος αποτέλεσε η επανακυκλοφορία του βιβλίου του καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, Δημήτρη Κυρτάτα, "Μαθήματα από την Αθηναϊκή Δημοκρατία" (Εκδόσεις του 21ου). Αναφερόμενος στις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα, ο συγγραφέας επισημαίνει (σελ. 29) ότι η επιλογή του σοφού Αθηναίου ως "διαλλακτή" "ενδέχεται να υπαγορεύτηκε από την αίσθηση του κοινού συμφέροντος αρχόντων και αρχομένων, πλουσίων και φτωχών".

Μέσα σε συνθήκες έντονου κοινωνικού ανταγωνισμού στις αρχές του 6ου αι. π.Χ., επελέγη η «διαλλαγή» προκειμένου να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή, προς μία κατεύθυνση όμως κοινωνικά δικαιότερη. Επισημαίνεται δηλαδή η αντίληψη ότι το «κοινό καλό», η πόλις, προέχει έναντι των επιμέρους ιδιοτελών συμφερόντων.
Η θέση αυτή αποτελεί μία σταθερά στις πολιτικές αντιλήψεις της αρχαίας Αθήνας.
 
Ο Κυρτάτας παραθέτει (σελ. 30) απόσπασμα της τρίτης δημηγορίας του Περικλή (430π.Χ.) όπως μας το παρουσιάζει ο Θουκυδίδης (ΙΙ.60.2): «Αν μια πολιτεία βρίσκεται, στο σύνολό της, σε ακμή, εξυπηρετεί πολύ καλύτερα τους πολίτες, παρά όταν οι πολίτες ευτυχούν ο καθένας, αλλά η πολιτεία στο σύνολό της δυστυχεί».
Η υπενθύμιση αυτού του χωρίου μού έφερε συνειρμικά στο μυαλό το «πολιτικό μανιφέστο» του Κρέοντα στην Αντιγόνη του Σοφοκλή, που διδάχθηκε περίπου το 440π.Χ. Στον πρώτο του μονόλογο στο έργο, ο Κρέων εκφράζει απόψεις που οπωσδήποτε απηχούν τις γενικότερες αντιλήψεις της εποχής του: «Και μόνο πάνω στης πόλης το σκαρί, ορθό σαν πλέει, δημιουργούμε τις φιλίες μας» (από τη μετάφραση του σχολικού εγχειριδίου της Β΄ Λυκείου).

Αυτό που πρέπει επίσης να τονιστεί είναι ότι η συλλογική πατριωτική συνείδηση δεν λειτουργούσε αποτρεπτικά ως προς τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες που εξακολουθούσαν φτάνοντας συχνά σε μεγάλη οξύτητα. Φτάνει μόνο να θυμηθούμε την Τυραννίδα του Πεισιστράτου και τη δολοφονία του γιου του, Ιππάρχου (514π.Χ.), τους οστρακισμούς μεγάλων προσωπικοτήτων, μεταξύ άλλων του Αριστείδη (482π.Χ), του Θεμιστοκλή (471π.Χ.) και του Κίμωνα (471π.χ.) και τη δολοφονία του ηγέτη των δημοκρατικών Εφιάλτη (461π.Χ).

Μάλιστα, όσο το πολίτευμα γινόταν πιο δημοκρατικό, τόσο η πόλη γινόταν ισχυρότερη στρατιωτικά, πλουσιότερη και γονιμότερη πνευματικά και καλλιτεχνικά, «σχολείο της Ελλάδας» (Περικλέους Επιτάφιος στο Θουκυδίδου, ΙΙ.41.1). Το καλό της πόλεως αποτελούσε εξάλλου την κοινή συνισταμένη των πολιτικών αντιπάλων.
Η σύγκριση με το σήμερα δεν μπορεί παρά να είναι θλιβερή, όταν αναλογιστούμε ποιο είναι το επίπεδο της εθνικής συνείδησης.

Όταν αναλογιστούμε πόση προσπάθεια καταβάλλεται να αποδομηθεί η εθνική ταυτότητα και να ταυτιστεί με τις πλέον αντιδραστικές ιδεολογίες, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό και τον φασισμό. Και πώς, εξαιτίας αυτής της συστηματικής περιφρόνησης και κατασυκοφάντησης του υγιούς πατριωτικού φρονήματος και της ιστορικής μνήμης, έχουν ενισχυθεί μισαλλόδοξες, σκοταδιστικές και πατριδοκάπηλες πολιτικές δυνάμεις, που κακοποιούν και ντροπιάζουν τον ελληνικό πολιτισμό και την προσφορά του στον κόσμο. Εθνομηδενισμός και πατριδοκαπηλεία σε μία αλληλοτροφοδοτούμενη σχέση βλάπτουν εξίσου σοβαρά την πατρίδα.

Κι όμως, σε αυτόν τον ιστορικό χώρο, εδώ και χιλιάδες χρόνια, επιβεβαιώνεται διαρκώς αυτό που μονότονα επαναλαμβάνουμε ως Κίνημα Άρδην, ότι δηλαδή σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, είναι αδύνατον να διαχωρίσουμε τα αιτήματα για κοινωνική δικαιοσύνη και εθνική ανεξαρτησία, για αναδιανομή εισοδήματος και πολιτισμική αναγέννηση, για παραγωγική ανασυγκρότηση, «επενδύσεις» και προστασία του περιβάλλοντος και των μνημείων, για εργασιακή και εθνική αξιοπρέπεια.

Αυτό δηλαδή που ήταν λυμένο για τους πολίτες της αρχαίας Αθήνας είναι δυστυχώς σήμερα ακόμη ζητούμενο. Αυτό που βλέπει μία μεγάλη πλειοψηφία πολιτών, δεν καλύπτεται από καμία μεγάλη πολιτική δύναμη. Κι ενώ αποτελεί επιτακτική ανάγκη η ανάπτυξη ενός υγιούς δημοκρατικού πατριωτικού φρονήματος, που θα θέτει την κοινωνική δικαιοσύνη ως προτεραιτότητα, αναπαράγεται η εμφυλιοπολεμική ρητορική στο αφηρημένο πολιτικό επίπεδο, μακριά από τις αυθεντικές ταξικές και κοινωνικές αντιθέσεις.

*δρ Ιστορίας

ardin-rixi