Μπορεί να διασωθεί το διαδίκτυο;

Η είδηση για την αξιοποίηση της τεράστιας βάσης δεδομένων των χρηστών του φέισμπουκ από την Cambridge Analytica, όπως και η προτεραιότητα που έδωσε το φέισμπουκ σε εμπορικά συμφέροντα εις βάρος της ασφάλειας των χρηστών του, αποτελούν την πιο πρόσφατη καταστροφή, που έρχεται να υπογραμμίσει πως το διαδίκτυο είναι ένα επικίνδυνο σύστημα.

Χρόνια τώρα και με καταιγιστικό ρυθμό εμφανίζεται το πρόβλημα των κακών παραγόντων που χειραγωγούν το διαδίκτυο. Η εύκολη πρόσβαση, η ελεύθερη συμμετοχή και η ανοιχτότητα έχουν παύσει να χαρακτηρίζουν το διαδίκτυο, καθιστώντας το μια δύναμη διάρρηξης του κοινωνικού ιστού που επιτρέπει σε μικρές ομάδες να σπέρνουν το χάος σε έναν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων.

Το 2014, ο δημιουργός του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web) Μπέρνερς Λι πρότεινε μια ηλεκτρονική Μάγκνα Κάρτα για να προστατεύσει το διαδίκτυο, ως ένα ουδέτερο σύστημα, από την κυβερνητική και εταιρική χειραγώγηση. Αντιδρούσε με αυτόν τον τρόπο στις αποκαλύψεις για τα προγράμματα μαζικής παρακολούθησης των βρετανικών και αμερικανικών υπηρεσιών κατασκοπίας.
Το σκάνδαλο της Κέιμπριτζ Αναλύτικα κάνει την πρότασή του ακόμα πιο επίκαιρη.

Ενώ η κοινή λογική αντιδρά σε αυτά τα γεγονότα ζητώντας τη διάσωση του διαδικτύου, η κρίση χτυπά με τέτοια συχνότητα και δριμύτητα που δοκιμάζει την αποφασιστικότητα ακόμα και των καλύτερων υπερασπιστών του. Σε απάντηση στη συνεχιζόμενη εργαλειοποίηση του Διαδικτύου, ο Μπέρνερς Λι δήλωσε πριν από ένα χρόνο: «Παραμένω αισιόδοξος, αλλά ένας αισιόδοξος που στέκεται στην κορυφή ενός λόφου όπου έχει ξεσπάσει καταιγίδα, πιασμένος από έναν φράχτη…

Πρέπει να σφίξουμε τα δόντια και να πιαστούμε γερά από τον φράχτη και να μη θεωρούμε δεδομένο πως το Διαδίκτυο θα μας πάει σε κάτι καλύτερο».
Δεν πιστεύω πως μπορεί να διασωθεί το διαδίκτυο. Είναι αργά. Τα επιχειρήματα που υποστηρίζουν τη διάσωσή του με έναν χάρτη δικαιωμάτων, ένα είδος Μάγκνα Κάρτα, ή μέσω πιο εξειδικευμένων ρυθμίσεων, έρχεται με καθυστέρηση και δεν αρκεί. Κι αυτό γιατί οι φωνές που καλούν για τη διάσωσή του βασίζονται στη λανθασμένη παραδοχή πως το διαδίκτυο αποτελεί ένα ουδέτερο σύστημα.

Τα χαρακτηριστικά του κεντρικού σχεδιασμού του διαδικτύου –πρωτόκολλα, αρμοδιότητες, δίκτυα, σέρβερ, πληροφορίες, κωδικοί– και οι κυβερνητικές δομές του είναι βαθύτατα ενσωματωμένα σε πολιτικές και οικονομικές δομές.
Δείτε για παράδειγμα τη λεγόμενη «γκρίζα εξουσία», τη δύναμη δηλαδή και την επιρροή που ασκούν οι μεγαλύτερες ηλικίες στα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα.

Ο Λουτσιάνο Φλορίντι, καθηγητής Φιλοσοφίας και Ηθικής της Πληροφορικής στο Ινστιτούτο για το Διαδίκτυο της Οξφόρδης, εξηγεί πως η «γκρίζα εξουσία» δεν είναι μια συνηθισμένη κοινωνικοπολιτική ή στρατιωτική εξουσία. Δεν αποτελεί τόσο μια δυνατότητα άμεσου επηρεασμού των άλλων, όσο τη δύναμη επηρεασμού εκείνων που έχουν επιρροή στην εξουσία. Για να έχει κανείς μια εικόνα της «γκρίζας εξουσίας» δεν έχει παρά να δει τις εκατοντάδες περιπτώσεις του υψηλόβαθμου προσωπικού που εναλλάσσεται σε θέσεις εργασίας μεταξύ της Google, των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και του αμερικάνικου Υπουργείου Εξωτερικών.

Έχουμε ακόμα τον λεγόμενο «καπιταλισμό της επιτήρησης». Η Σοσάνα Ζουμπόφ, επίτιμη καθηγήτρια Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Χάρβαρντ, ισχυρίζεται πως ο καπιταλισμός της επιτήρησης αποτελεί μια «νέα λογική της συσσώρευσης».

Η εκπληκτική εξέλιξη στην επεξεργασία δεδομένων των υπολογιστών, οι πολύπλοκοι αλγόριθμοι, όπως και η αλματώδης πρόοδος και οι δυνατότητες στην αποθήκευση δεδομένων καθιστούν, συνδυαστικά, εφικτή την ανάδυση ενός καπιταλισμού της επιτήρησης. Αποτελεί μια διαδικασία συσσώρευσης μέσω της απαλλοτρίωσης της πληροφορίας που παράγουν οι άνθρωποι.

Ένας αξιόπιστος τεχνολόγος ασφαλείας, ο Μπρους Σνάιερ, διέγνωσε πρόσφατα την εικόνα ενός καπιταλισμού της επιτήρησης στην κρίση Κέιμπριτζ Αναλύτικα / Φέισμπουκ, παρατηρώντας πως «η πρόοδος, τόσο στην ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων όσο και στην τεχνητή νοημοσύνη, θα κάνουν τις αυριανές εφαρμογές ακόμα πιο τρομακτικές από τις σημερινές».

Για τον Σνάιερ «η θέσπιση κανόνων λειτουργίας αποτελεί τη μόνη απάντηση». Αναφέρεται στον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων της Ε.Ε που τίθεται σε ισχύ τον επόμενο μήνα και ο οποίος ορίζει ρητά ότι απαιτείται η συγκατάθεση των χρηστών όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα που μπορούν να αποθηκευτούν και να χρησιμοποιηθούν.

Δεν έχουν όμως όλοι την ίδια εμπιστοσύνη στη ρύθμιση. Ο Πολ-Ολιβιέ Ντεχαγιέ, συνιδρυτής της PersonalData.IO, μιας πλατφόρμας που βοηθάει στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, δήλωσε πρόσφατα στο BBC πως υπάρχουν ήδη σε ισχύ αυστηροί κανόνες, οι οποίοι είναι στην ουσία άχρηστοι, εφόσον δεν είναι υποχρεωτικοί. Οι ρυθμιστικές αρχές, που θεωρούν πως εξισορροπούν τα εμπορικά και τα δημοκρατικά συμφέροντα, όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα, έχουν κάνει «πάρα πολλά για την πλευρά των εμπορικών συμφερόντων, αλλά όχι αρκετά για την αντίθετη».

Η «γκρίζα εξουσία» και ο καπιταλισμός της επιτήρησης ωθούν τις ρυθμιστικές αρχές να παίρνουν το μέρος των εμπορικών και των κρατικών συμφερόντων εις βάρος του δημόσιου αγαθού. Είναι όμως, σε τελική ανάλυση, ο ίδιος ο σχεδιασμός του διαδικτύου που οδηγεί στην ανάδυση νέων και χωρίς προηγούμενο παγκόσμιων μονοπωλίων όπως η Γκουγκλ, το Φέισμπουκ, η Άμαζον και άλλων. Αυτός είναι που διευκολύνει την επιτήρηση της προσωπικής ζωής των ανθρώπων σε όλo τον κόσμο από την NSA (Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ) και την GCHQ (Κεντρικό Γραφείο Επικοινωνιών της Μ. Βρετανίας). Το διαδίκτυο έχει γίνει η μεγαλύτερη παγκόσμια πλατφόρμα ενίσχυσης της εξουσίας και των προνομίων και δεν μπορεί να παραμείνει.

Τι θα μπορούσε να πάρει τη θέση του; Εμφανίζονται νέες αποκεντρωμένες «Web 3,0» τεχνολογίες που στοχεύουν στο να ανατρέψουν την απώλεια δύναμης που αντικρίζει η συντριπτική πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού. Blockchain τεχνολογίες –που περιλαμβάνουν Αποκεντρωμένους Αυτόνομους Οργανισμούς (DAOs) και μη κρατικούς φορείς– και αφαιρούν περιττές διαμεσολαβήσεις και τρίτα μέρη που συγκεντρώνουν οικονομική και πολιτική εξουσία.

Αυτές οι τεχνολογίες, ενώ αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα και βρίσκονται ακόμα σε ένα πρώιμο στάδιο ανάπτυξης, φιλοδοξούν να αφήσουν τους ανθρώπους να αυτοοργανωθούν πέρα από τα φυσικά και τα εθνικά όρια.

Τα συστήματα αυτά δεν βασίζονται τόσο σε κανονισμούς ή σε κράτη και εταιρείες για να συμπεριφέρονται υπεύθυνα, αλλά περισσότερο στην αποκέντρωση και την κρυπτογραφία, έτσι ώστε οι χρήστες να ελέγχουν ποια προσωπικά δεδομένα θέλουν να δημοσιοποιήσουν και πώς θα χρησιμοποιηθούν. Τα συστήματα αυτά ξεδοντιάζουν τη Γκουγκλ, το Φέισμπουκ, την Άμαζον, την Κέιμπριτζ Αναλύτικα, τα κράτη και άλλα ψηφιακά μεγαθήρια.

Το σημερινό διαδίκτυο αποτελεί κίνδυνο για τους ανθρώπους και την κοινωνία. Είναι καιρός να σκεφτούμε τις εναλλακτικές…

Le Monde Diplomatique – αγγλική έκδοση
7 Απριλίου 2018
Μετάφραση: Σπύρος Σπυρόπουλος

Του Chris Spanos από την Ρήξη φ. 143