"Σκοτεινή σάτιρα επιστημονικής φαντασίας", "ένα αντιπολεμικό και αντιναζιστικό αριστούργημα", "μια αλληγορία για την άνοδο του φασισμού και την επικράτηση του καταναλωτισμού", τέτοια βαρύγδουπα μπορεί να διαβάσει κανείς για τον "Πόλεμο με τις σαλαμάνδρες" του Κάρελ Τσάπεκ.
Και το μυθιστόρημα του ανθρώπου που θα μείνει στην ιστορία για την πρώτη αναφορά στη λέξη "Ρομπότ" στο θεατρικό έργο R.U.R το 1920 είναι σίγουρα όλα τα παραπάνω.
Πάνω από όλα όμως είναι ένα βιβλίο, που σχεδόν εκατό χρόνια μετά την έκδοσή του, παραμένει πεισματικά επίκαιρο, τόσο λογοτεχνικά και αφηγηματικά, όσο και για τα θέματα που πραγματεύεται.
Ο πλοίαρχος βαν Τοχ σε ένα ταξίδι του ανακαλύπτει σε ένα απομακρυσμένο νησί ένα είδος σαλαμάνδρας που περπατά στα δύο πόδια, ζει μέσα στο νερό και φαίνεται πολύ δεκτική στη μάθηση. Στην αρχή ο πλοίαρχος βοηθά τις Σαλαμάνδρες να ανοίγουν όστρακα σε αντάλλαγμα για τα μαργαριτάρια που έχουν μέσα. Σκορπίζει παντού αποικίες Σαλαμάνδρας, που όλο και επεκτείνονται και κατορθώνει να ρίξει τόσο την τιμή των μαργαριταριών από την υπερπροσφορά, που φτάνουν να έχουν μηδαμινή αξία.
Με τον θάνατο του πλοιάρχου οι άνθρωποι συνειδητοποιούν πως πιο πολύ αξίζει το εμπόριο των ίδιων των Σαλαμανδρών, ως φτηνό εργατικό δυναμικό. Τα ζώα αυτά φαίνονται πολύ ήπια, μαθαίνουν εύκολα να μιλάνε, να γράφουν, συνεχίζουν τη ζωή τους και εκκολάπτονται σε μεγάλους αριθμούς χωρίς να φαίνεται να τα ενοχλεί πως η ανθρωπότητα τα εκμεταλλεύεται. Οι επιστήμονες τα μελετούν, τα βράζουν, τα διαμελίζουν, τα δοκιμάζουν, τους μαθαίνουν το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, τα χρησιμοποιούν από εργάτες ως σημαντικούς επιστήμονες, χωρίς ποτέ να τους δίνουν κανένα δικαίωμα. Ώσπου οι Σαλαμάνδρες γίνονται πάρα πολλές. Και…
Το φουτουριστικό περιβάλλον που στήνει ο συγγραφέας είναι οργιαστικό- έχω διαβάσει πολλά μυθιστορήματα του είδους, αλλά οι Σαλαμάνδρες είναι από τα πιο ενδιαφέροντα όντα. Μοιάζουν και δεν μοιάζουν στους ανθρώπους. Φαίνονται παθητικές, φιλικές και λίγο αφελείς, αλλά τελικά αναλαμβάνουν δράση. Το μυθιστόρημα δεν έχει κεντρικό ήρωα, όμως η συλλογική φωνή των σαλαμανδρών γίνεται όλο και πιο εκκωφαντική. Ώσπου βρίσκει τον εκφραστή της.
Πολύ ευαίσθητα θέματα, όπως η ηθική της επιστήμης, η εκμετάλλευση του ενός είδους από το άλλο, η παρέμβαση του ανθρώπου στη φυσική διαδικασία της εξέλιξης, ο καταναλωτισμός, η εξουσία που φέρνει το χρήμα, η αλόγιστη σπατάλη φυσικών πόρων ως την καταστροφή, πράγματα δηλαδή που μας απασχολούν έντονα και σήμερα, αφορούν και τον Τσάπεκ, εκατό χρόνια πριν. Το μυθιστόρημα έχει έντονα χιουμοριστικά στοιχεία- το προσωπικό μου αγαπημένο είναι ο Γερμανός επιστήμονας που διατείνεται πως «οι δικές τους Σαλαμάνδρες είναι ανώτερες πνευματικά και σωματικά από τις άλλες».
Πιστεύω πως ο καλύτερος τρόπος για να μπορέσουμε να καταλάβουμε σε όλο τους το περίπλοκο μεγαλείο τόσο σημαντικά ζητήματα όπως η άνοδος ολοκληρωτικών καθεστώτων, και η αγάπη για το χρήμα και την εξουσία, είναι η λογοτεχνία. Μόνο μέσα από την τέχνη μπορεί το ανείπωτο να εκφραστεί. Και αν για να γίνει αυτό χρειάζεται μια δίποδη, έλλογη Σαλαμάνδρα που εκτελεί γαμήλιο χορό, τότε εγώ θα ακολουθώ. Γιατί μυθιστορήματα όπως ο πόλεμος- που δεν είναι πόλεμος- με τις Σαλαμάνδρες μας φέρνουν όλο και πιο κοντά στην αναγνώριση του μεγαλείου της ανθρώπινης υπόστασης∙ και της φτήνιας της.
Κατερίνα Μαλακατέ
«Ο πόλεμος με τις Σαλαμάνδρες», Κάρελ Τσάπεκ, μετ. Δημοσθένης Κούρτοβικ, εκδ. Μέδουσα, 3η έκδοση αναθεωρημένη 2018, σελ. 292
via
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Αποποίηση ευθυνών: Το ιστολόγιο δεν παρέχει συμβουλές, προτροπές και καθοδήγηση.
Εισέρχεστε & εξέρχεστε με δική σας ευθύνη :)