"Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα".

"Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα". Ή αλλιώς, το πασίγνωστο "happy end". Αυτό που δεν συμβαίνει σχεδόν ποτέ στις ερωτικές ιστορίες - όχι μόνο σε αυτές όπου οι ερωτευμένοι ζούνε τον έρωτά τους πάνω στο χαρτί, αλλά πολύ συχνά και στην ίδια τη ζωή. Ειδικά στη λογοτεχνία όμως, οι ανεκπλήρωτοι, αδιέξοδοι, ανολοκλήρωτοι, τραγικοί κ.ο.κ. έρωτες μοιάζουν να είναι ο απόλυτος κανόνας.
Πρόκειται για ένα φανταστικό σύμπαν -που όμως μοιάζει εκπληκτικά με το πραγματικό- στο οποίο οι εραστές έχουν πάντα κάτι να κρύψουν - και πόσο πληκτική θα ήταν μια αφήγηση στην οποία κανείς δεν έχει να κρύψει τίποτα. Οταν, λοιπόν, μιλάμε για ερωτικές ιστορίες, για ιστορίες αγάπης, συνήθως μιλάμε για δυσκολίες, για δράματα και δάκρυα. Το επιβεβαιώνει και ο ελληνικής καταγωγής Αμερικανός συγγραφέας Τζέφρι Ευγενίδης στην εισαγωγή μιας ανθολογίας που επιμελήθηκε πρόσφατα με τον τίτλο: «Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε» (εκδ. Libro, μτφρ. Αννα Παπασταύρου).

«Σας παρακαλώ να έχετε κατά νου το εξής», σημειώνει στην εισαγωγή ο Ευγενίδης. «Το θέμα μου εδώ δεν είναι ο έρωτας. Το θέμα μου είναι η ερωτική ιστορία. [...] Μια ερωτική ιστορία δεν μπορεί ποτέ να έχει σχέση με ολοκληρωτική κυριαρχία. Ο ευτυχισμένος γάμος, ο έρωτας που βρίσκει ανταπόκριση, ο πόθος που δεν λιγοστεύει ποτέ - αυτά είναι ευτυχή ενδεχόμενα, όμως δεν είναι ερωτικές ιστορίες. Οι ερωτικές ιστορίες βασίζονται στην απογοήτευση, σε λάθος γέννες και σε οικογένειες που αλληλοσπαράσσονται, στην πλήξη του γάμου και τουλάχιστον μία άπονη καρδιά». Συμπέρασμα; «Οι ερωτικές ιστορίες, σχεδόν χωρίς εξαίρεση, δυσφημούν τον έρωτα».

Δράματα κι εντάσεις

Οταν βρήκαμε τον Τζέφρι Ευγενίδη στο τηλέφωνο -σε ένα πέρασμά του απ' το Βερολίνο, όπου έζησε από το 1999 έως το 2004- τον ρωτήσαμε αμέσως γι' αυτήν ακριβώς την παράμετρο: της απογοήτευσης. «Για τις ανάγκες της ανθολογίας αυτής, χρειάστηκε να διαβάσω πολλές, πάρα πολλές ερωτικές ιστορίες. Σε όλες υπήρχε πάντα κάποιο πρόβλημα, ένα αδιέξοδο, σχεδόν σε όλες παιζόταν κάποια τραγωδία. Δεν λέω ότι δεν συμβαίνουν αυτά στην πραγματική ζωή, ίσα ίσα είναι κάτι πολύ συχνό, όμως υπάρχουν και πολλές πραγματικές ερωτικές ιστορίες με αίσιο τέλος ή ακόμα κι αν τελειώνουν άδοξα, αυτό το «άδοξα» κάνει τη μεγάλη διαφορά. Απλώς ξεφουσκώνουν τα πάθη και η σχέση ξεθωριάζει. Ομως, το ενδιαφέρον με τις ερωτικές αφηγήσεις είναι ακριβώς αυτό: οι εντάσεις, το δράμα. Οταν, ας πούμε, μια γυναίκα ζορίζει πολύ έναν άντρα, όταν επικρατούν εντάσεις».

Ο Ευγενίδης δεν διάβασε μόνον πολλά διηγήματα και αφηγήματα για να επιλέξει μερικά, αλλά απευθύνθηκε και σε πολύ κόσμο. «Η μέθοδός μου στηρίχτηκε κατά το πλείστον στην τύχη και στις κοινωνικές επαφές», γράφει. Ρώτησε φίλους συγγραφείς, όπως τον Τζόναθαν Φράντσεν και τον Μάρτιν Εϊμις («ο Μάρτιν ξαφνιάστηκε όταν του ζήτησα να μου δώσει μια δική του ιστορία. Την εποχή εκείνη έγραφε το «Σπίτι των συναντήσεων», το οποίο ναι μεν έχει δύο αδέλφια να ερωτεύονται την ίδια γυναίκα, αλλά δύσκολα θα το έλεγες ερωτική ιστορία», μας είπε ο συγγραφέας από το τηλέφωνο), αλλά και απλό κόσμο. «Αυτό ήταν και το πιο ενδιαφέρον», μας λέει. «Να ζητάς από έναν μπάρμαν να σου προτείνει την αγαπημένη του ερωτική ιστορία».

Μεγάλη γκάμα

Το αποτέλεσμα είναι μία συλλογή 25 ιστοριών, από τον Τσέχοφ, τον Φόκνερ και τον Μούζιλ έως τον Μπάμπελ, τον Ναμπόκοφ, τον Κούντερα, τον Μάλαμουντ και τον Κάρβερ. Οσοι -μάλλον: όσες- περιμένουν να διαβάσουν ανώδυνες ιστορίες αγάπης και κλασικά «ρομάντσα» μάλλον θα απογοητευτούν. Τους λόγους τούς έχουμε ήδη εξηγήσει. «Καμία σχέση», τονίζει από την άλλη γραμμή του τηλεφώνου και ο ίδιος ο Ευγενίδης. «Οι ιστορίες που αποτελούν την ανθολογία, καλύπτουν μια μεγάλη γκάμα λογοτεχνικών σχολών και στυλ. Αλλά και ως θεματολογία, μπορεί να ενδιαφέρει από ηλικιωμένα γκέι ζευγάρια έως ρομαντικές μοναχικές γυναίκες. Εξάλλου αυτός ήταν ένας από τους στόχους μου».

Η έκδοση της ανθολογίας είχε κι έναν ευγενή σκοπό: όλες οι εισπράξεις θα απορροφηθούν από ένα πρόγραμμα κατά του αναλφαβητισμού, που έχει ξεκινήσει στην ευρύτερη περιοχή του Σικάγο, όπου μεγάλωσε ο Ευγενίδης. «Είναι ένα κέντρο στο οποίο μπορούν να πηγαίνουν παιδιά, να διαβάζουν και να γράφουν ελεύθερα», λέει.

Ο τίλος πάντως του «Σπουργιτιού» προέκυψε από ένα ποίημα του Κάτουλλου, του πρώτου ποιητή στον αρχαίο κόσμο που αφηγήθηκε μια προσωπική του ερωτική ιστορία. Γράφει ο Ευγενίδης: «Ο Κάτουλλος τα είπε όλα, δεν έκρυψε τίποτε, προσφέροντας έτσι περισσότερα από τον καθένα στη δημιουργία της μορφής που σήμερα αναγνωρίζουμε ως ερωτική ιστορία».

Βραβείο Πούλιτζερ

Για όσους το έχουν ξεχάσει, ο Τζέφρι Ευγενίδης είχε σημειώσει μεγάλη επιτυχία με το μυθιστόρημα «Αυτόχειρες παρθένοι», το οποίο μεταφέρθηκε στο σινεμά το 1999 από τη Σοφία Κόπολα. Το άλλο του μυθιστόρημα, «Middlesex», που του χάρισε το Πούλιτζερ, πρόκειται να μεταφερθεί στην τηλεόραση, με παραγωγό τη σύζυγο του Τομ Χανκς, την ελληνικής καταγωγής Ρίτα Ουίλσον. Τον ρωτήσαμε σχετικά με αυτή τη μεταφορά, αλλά όπως μας είπε: «Είναι ένα τηλεοπτικό πρότζεκτ του HBO που βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Δεν έχουν βρεθεί ούτε σκηνοθέτης ούτε ηθοποιοί. Εχουμε ακόμα πολύ δρόμο». Η συνέχεια επί της οθόνης λοιπόν.

Ηλιας Μαγκλινης

kathimerini