Alice Miller – Το υψηλό τίμημα του ψεύδους

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να περιγράφει κανείς την πραγματική, την αντικειμενική, την αληθινή κατάσταση ενός μικρού παιδιού;

Κάθε φορά που το επιχειρώ, μου αντιτείνουν επιχειρήματα που όλα τους εξυπηρετούν το να μην γίνει αντιληπτή αυτή ή κατάσταση, να καταδικαστεί στην αφάνεια, ή, στην καλύτερη περίπτωση, να χαρακτηριστεί ως καθαρά "υποκειμενική".

Μα το εμπλεκόμενο πρόσωπο πάντοτε είναι υποκειμενικό, σκέφτεται κανείς. Γνωρίζει μόνο την αδικία που έχει υποστεί, δεν ξέρει για ποιο λόγο του επιβλήθηκε, ειδικά όταν πρόκειται για ένα παιδί.

Και τι μπορεί άλλωστε να καταλάβει ένα παιδί; Πώς θα μπορούσε να είναι σε θέση να κρίνει την όλη κατάσταση, για παράδειγμα να κατανοήσει τον καταναγκασμό των γονιών του και να αντιληφθεί πώς τους εξώθησε στη βία. Στις πιο πολλές περιπτώσεις, αναζητείται -και βρίσκεται- η συνενοχή του παιδιού. Μόνο σε εξαιρετικά βίαια περιστατικά γίνεται λόγος για παιδική κακοποίηση και τούτο ακόμη με περιορισμούς, ενώ το ευρύτατο φάσμα των ψυχικών κακοποιήσεων αμφισβητείται ή και διαψεύδεται κατηγορηματικά. Έτσι, οι φωνές των θυμάτων βουβαίνονται προτού προλάβουν να ακουστούν, και η αλήθεια, όλη η αντικειμενική αλήθεια των γεγονότων παραμένει στο σκοτάδι.

Σε τι παραλογισμούς οδηγεί αυτό το διαπιστώσαμε το 1987 με αφορμή ένα δημοσίευμα του περιοδικού Stern. Όταν ο γιος του διαβόητου εγκληματία πολέμου Hans Frank, γενικού κυβερνήτη των Ναζί στην Πολωνία από το 1939 έως το 1945, καταδίκασε ρητά τις πράξεις του πατέρα του, δίχως να τις ωραιοποιήσει, να τις συγχωρέσει, να τις μετριάσει ή να απολογηθεί για τη δήλωση αυτή, προξένησε κύμα οργής και αγανάκτησης.

Οι αναγνώστες έγραψαν, μεταξύ άλλων: «Ό,τι και αν έχει κάνει ο Hans Frank, η πιο αισχρή πράξη του είναι αναμφισβήτητα ότι έφερε στον κόσμο αυτό το διεστραμμένο τέρας, το γιο του». Γιατί: «Καθένας θα είχε το δικαίωμα, θα όφειλε μάλιστα να γράψει αυτό το άρθρο – όχι όμως ο γιος. Με αυτό, ο τελευταίος αντιδρά με την ίδια απανθρωπιά όπως και ο πατέρας του στο παρελθόν». Θεωρείται λοιπόν απάνθρωπο και αποτρόπαιο ένα παιδί να μην είναι διατεθειμένο να εξιδανικεύσει τον πατέρα του, να αποσιωπήσει την αλήθεια και να προδώσει τον εαυτό του.

Αναμφίβολα, ο δημόσιος χώρος δεν αποτελεί πρόσφορο έδαφος για να έρθει κανείς σε αντιπαράθεση με τους γονείς και να βγει κερδισμένος. Για να αναβιώσουμε τα συναισθήματα της παιδικής ηλικίας χρειαζόμαστε ένα πρόσωπο-αρωγό και όχι το συσσωρευμένο, τυφλό μίσος των αλλοτινών κακοποιημένων παιδιών, που ως ενήλικες ταυτίζονται πλήρως με τους δράστες.

Το να εκτεθεί κανείς σε μια τέτοια κοινή γνώμη και να εξωτερικεύσει τα παιδικά του αισθήματα δίχως άμυνες μπορεί να ισοδυναμεί με ένα είδος αυτοτιμωρίας, την οποία επιζητά κάποιος όταν εξακολουθεί να αισθάνεται ένοχος για την κριτική που έχει εκφράσει και δέχεται τις αντιδράσεις μίσους ως τιμωρία που του αξίζει.

Πολλοί γιοι και πολλές κόρες αποτυγχάνουν στις προσπάθειές τους να έρθουν αντιμέτωποι με τους γονείς, είτε με το να παραδίνονται στη σκληρότητα της κοινής γνώμης, όπως άλλοτε ήταν παραδομένοι στους ανίδεους, ανίκανους να τους συναισθανθούν γονείς, είτε με το να επιδιώκουν να κερδίσουν την εύνοια της κοινής γνώμης διαβεβαιώνοντας τους αναγνώστες ότι έχουν συγχωρέσει τα πάντα στους γονείς που τους κακοποίησαν.

Ωστόσο, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Niklas Frank, το δημοσίευμα αυτό δεν ήταν ένα προσωπικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών, δεν εξυπηρετούσε τη δική του κάθαρση, αλλά μια πολιτική πράξη. Ήθελε να δείξει τι είχε κάνει ο πατέρας του και τι είχαν κάνει κι άλλοι πατεράδες την ίδια εποχή, επίσης δίχως ίχνος ενοχής και οχυρωμένοι πίσω από κούφια λόγια. Το άρθρο του θα μπορούσε να βοηθήσει πολλούς ανθρώπους να δουν τα ψεύδη που μας περιβάλλουν και περνούν απαρατήρητα ακριβώς επειδή μας είναι τόσο οικεία. Έστω και αν το πέτυχε σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις, όμως, πολλοί επιχείρησαν να καταπνίξουν με κάθε μέσο την αλήθεια, φτάνοντας ακόμη και να πάρουν δημοσίως το μέρος του εγκληματία πολέμου εναντίον του παιδιού του.

Το πιο τραγικό είναι ότι αυτή η κατάπνιξη της αλήθειας δεν ήταν καν αναγκαία, γιατί η εξουσία των ενηλίκων επάνω στα παιδιά έχει εδραιωθεί εδώ και χιλιετίες και είναι τόσο μεγάλη, ώστε λειτουργεί άψογα δίχως περαιτέρω επικυρώσεις. Στη δική μου γενιά, το παιδί έμαθε να ταυτίζεται πλήρως με την οπτική των γονέων και να μην την αμφισβητεί ποτέ. Σε όλους τους συγγραφείς που γνωρίζω μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι, παρά τις περιστασιακές εξεγέρσεις τους, τελικά υπερασπίζονται τους γονείς ενάντια στις μομφές που τους έχουν απευθύνει.

Συχνά, οι μομφές εναντίον των γονιών συνδέονται με το φόβο του θανάτου, όχι μόνο εξαιτίας των πραγματικών απειλών, αλλά επειδή για ένα μικρό παιδί το να χάσει την αγάπη του πιο οικείου προσώπου αναφοράς του ισοδυναμεί με θανάσιμο κίνδυνο. Ο παλαιός, απωθημένος φόβος εξακολουθεί, κατά συνέπεια, να υφίσταται για τον ενήλικο, και τα σήματα κινδύνου, που έχουν καταγραφεί σε πολύ μικρή ηλικία, παραμένουν κάποιες φορές ενεργά διά βίου.


Alice Miller – Η απαγορευμένη γνώση

Αντικλείδι