Καυτές & δροσερές καλοκαιρινές βιβλιοπροτάσεις

Συντάκτης: Σπύρος Μανουσέλης
Με κριτήριο την επιστημονική τους αξία, αλλά και τη συγγραφική και μεταφραστική αρτιότητά τους, επιλέξαμε για το καλοκαίρι μερικούς ιδιαίτερα ενδιαφέροντες τίτλους βιβλίων που κυκλοφόρησαν πρόσφατα στον τόπο μας.

Gregory Bateson, Βήματα για μια οικολογία του νου


Μια επαναστατική προσέγγιση για το πώς να κατανοεί ο άνθρωπος τον εαυτό του

Mτφρ. Ελένη Σαμαρά,
επμ. και πρλ. Βιολέτα Καφταντζή
εκδ. «University Studio Press», σελ. 544

Η οικολογία του νου είναι «μια επιστήμη που δεν υφίσταται ακόμα ως οργανωμένο σώμα θεωρίας ή γνώσης», όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Γκρέγκορι Μπέιτσον στην εισαγωγή αυτού του συγκλονιστικού βιβλίου. Εν τούτοις, ως ένας υπό διαμόρφωση διεπιστημονικός κλάδος αποτελεί, τις τελευταίες δεκαετίες, την αναγκαία συνθήκη για την ενοποιητική και άρα για τη μη αποσπασματική κατανόηση των πιο ετερογενών επιστημονικών θεμάτων: από την αμφίπλευρη συμμετρία του σώματος των ζώων ή το μοτίβο κατανομής των φύλλων ενός φυτού μέχρι την κλιμάκωση της κούρσας των εξοπλισμών, τις πρακτικές ερωτικής προσέγγισης, τη γραμματική μιας πρότασης, το μυστήριο της βιολογικής εξέλιξης και τις πρόσφατες οικολογικές κρίσεις στις σχέσεις των ανθρώπων με το περιβάλλον.

Σε πλήρη αντίθεση με την κυρίαρχη έως τα μέσα του εικοστού αιώνα άποψη, ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου υποστηρίζει -και το κυριότερο, δείχνει στην πράξη!- πώς αυτά τα ασύνδετα, μέχρι τότε, γνωστικά φαινόμενα μπορούν να γίνουν κατανοητά μέσω μιας «οικολογίας του νου», μέσω δηλαδή της διεπιστημονικής οικολογίας των ιδεών.

Και τα επιμέρους κεφάλαια του βιβλίου αποτελούν τη μαρτυρία της υλοποίησης αυτού του φιλόδοξου προγράμματος, που θέλει να αποκαλύψει το πώς αλληλεπιδρούν οι ιδέες μεταξύ τους ή αν υπάρχει ένα είδος φυσικής επιλογής που αποφασίζει για το ποιες ιδέες θα επικρατήσουν και ποιες θα εξαφανιστούν μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.

Μια τέτοια ολιστική προσέγγιση των νοητικών φαινομένων απαιτεί ο δημιουργός της να είναι όχι απλώς ένας ιδιοφυής επιστήμονας αλλά και ένας αντισυμβατικός στοχαστής, δύο ιδιότητες που συνυπάρχουν και αναγνωρίζονται εύκολα στο πρόσωπο του συγγραφέα αυτού του μοναδικού βιβλίου.

Πράγματι, ο Γκρέγκορι Μπέιτσον δεν είναι μόνο ένας από τους σπουδαιότερους βιο-ανθρωπολόγους του 20ού αιώνα αλλά και ένας σοφός δάσκαλος της ιδιαίτερης ζωής των ιδεών. Ενδεικτικό της πρωτοτυπίας και της σημασίας των ανθρωπολογικών του ανακαλύψεων είναι η έννοια του «διπλού δεσμού» η οποία, κατά τα τέλη του 1960, συνέβαλε αποφασιστικά σε μια εναλλακτική προσέγγιση της ψυχοπαθολογίας της σχιζοφρένειας, η οποία, τις επόμενες δεκαετίες, επηρέασε αποφασιστικά τη διαμόρφωση του αντιψυχιατρικού κινήματος.

Στις θεωρητικές προκείμενες αλλά και τις πρακτικές συνέπειες της έννοιας του «διπλού δεσμού» αφιερώνεται το ΙΙΙ Μέρος αυτού του βιβλίου, στο οποίο αναδεικνύονται επαρκώς οι απρόσμενα ριζοσπαστικές επιστημολογικές και επικοινωνιακές συνέπειες αυτής της έννοιας.

Ομως, ο Γκρέγκορι Μπέιτσον (1904-1980) δεν ήταν μόνο ένας από τους πιο σημαντικούς και πρωτότυπους ανθρωπολόγους του προηγούμενου αιώνα, υπήρξε ταυτοχρόνως και ένας από τους πρωταγωνιστές της επανάστασης στην Κυβερνητική και τη Βιοπληροφορική, καθώς επίσης και ο εμπνευστής και θεωρητικός της περίφημης αμερικανικής (αντι)ψυχιατρικής σχολής του Πάλο Αλτο. Οι 6 βασικές ενότητες και τα επιμέρους κεφάλαια του «Βήματα για μια οικολογία του νου» αποτελούν μια απτή μαρτυρία της πρωτοτυπίας και της διεπιστημονικότητας της σκέψης αυτού του μεγάλου επιστήμονα-στοχαστή.

Η πρόσφατη καλομεταφρασμένη και άριστα επιμελημένη ελληνική έκδοση αυτού του μνημειώδους έργου, που εκδόθηκε πρώτη φορά το 1972, έρχεται να καλύψει ένα πραγματικά μεγάλο κενό, εξάλλου είναι το μοναδικό βιβλίο του Γκρέγκορι Μπέιτσον που έχει μεταφραστεί στη γλώσσα μας!

Ας ευχηθούμε, λοιπόν, να δούμε σύντομα τις μεταφράσεις των δύο επόμενων και εξίσου σημαντικών βιβλίων του, «Νους και Φύση» και «Ο φόβος των αγγέλων», τα οποία αποτελούν τη θεωρητική διεύρυνση και το αναγκαίο επιστημολογικό συμπλήρωμα των προφητικών και καινοτόμων ιδεών που διατυπώνονται σε αυτό το πρώτο σημαντικό βιβλίο, οι πολυάριθμες επανεκδόσεις του οποίου θα σηματοδοτήσουν μερικές ιδιαίτερα ανατρεπτικές εξελίξεις της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης και πρακτικής και θα καθιερώσουν τη φήμη του συγγραφέα του όχι μόνο ως καινοτόμου βιο-ανθρωπολόγου αλλά και ως βασικού πρωταγωνιστή στη διερεύνηση των πολύπλοκων (επιστημονικά και επιστημολογικά) σχέσεων του ανθρώπινου νου με τη βιολογία του είδους μας.

Geoffrey West, ΚΛΙΜΑΚΑ



Οι καθολικοί νόμοι της μεγέθυνσης, της καινοτομίας, της αειφορίας και του βηματισμού της ζωής, σε οργανισμούς, πόλεις, οικονομίες και εταιρείες

Mτφρ. & επμ. Βασίλης Σακελλαρίου
εκδ. «Κάτοπτρο», σελ. 522

Ποιος ήταν εκείνος με το ασυνήθιστο όνομα που σε δημοσκόπηση του BBC αναδείχθηκε δεύτερος «σημαντικότερος Βρετανός» μετά τον Τσόρτσιλ, πριν από την Νταϊάνα, τον Σέξπιρ, τον Νεύτωνα και τον Δαρβίνο, ακόμη και τον Τζον Λένον και τον Ντέιβιντ Μπέκαμ;

Τι σχέση μπορεί να έχει αυτό με τον καθορισμό της κατάλληλης δοσολογίας φαρμάκων για τους ανθρώπους μέσω πειραμάτων σε ποντικούς; Ή με τις διαδικασίες γήρανσης και, τελικά, θανάτου των έμβιων όντων -ημών συμπεριλαμβανομένων- και με το ότι η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής φαίνεται να έχει ένα θεωρητικό ανώτατο όριο;

Δεν θα ήταν πολύ παράξενο αν οι βιολογικές διεργασίες της γήρανσης και του θανάτου μπορούσαν να συσχετιστούν με τον τρόπο ανάπτυξης και θανάτου των οικονομικών εταιρειών; Τι σχέση μπορεί να έχει η δομή του ανθρώπινου εγκεφάλου με τα δίκτυα υποδομών των πόλεων και πώς αυτά σχετίζονται με τα δίκτυα των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων σε όλες τις πόλεις ανά την υφήλιο;

Αραγε, πώς οι ακριβείς επιστημονικές απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν στο να αντιμετωπίσουμε τα τρέχοντα και φλέγοντα προβλήματα της εποχής μας, πρωτίστως το ζήτημα της αειφόρου και της βιώσιμης ανάπτυξης του πλανήτη;

Ο Αμερικανός φυσικός Τζέφρι Ουέστ (Geoffrey West) είναι ένας διακεκριμένος καθηγητής στο Ινστιτούτο της Σάντα Φε, όπου υπηρέτησε ως πρόεδρος από το 2005 έως το 2009, θεωρείται διεθνώς ένας από πιο δημιουργικούς ερευνητές των προβλημάτων της επιστήμης της πολυπλοκότητας, των μη γραμμικά αναδυόμενων συστημάτων και των περίπλοκων δικτύων.

Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο ίδιος στο τελευταίο και πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του, που μόλις κυκλοφόρησε πολύ καλά μεταφρασμένο από τις εκδ. «Κάτοπτρο», οι ιδιαίτερα πολύπλοκες φυσικές εξηγήσεις ενδέχεται να είναι εξίσου ή και περισσότερο ανακριβείς από τις πιο απλές εξηγήσεις. Και ο όρος «πολυπλοκότητα», όταν δεν ορίζεται επακριβώς, ενδέχεται να λειτουργεί παραπλανητικά τόσο στην επιστήμη όσο και στην καθημερινή μας ζωή.

Πάντως, ό,τι καθιστά γοητευτικές τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις και τις επιστημονικές ανακαλύψεις που περιγράφει ο Ουέστ σε αυτό το βιβλίο είναι η επιμονή του να αναζητά την υποκείμενη και όχι άμεσα ορατή απλότητα των φυσικών παραγόντων που μπορούν όχι μόνο να περιγράφουν ικανοποιητικά αλλά και να ενοποιούν σε ένα ενιαίο γνωστικό και εξηγητικό σχήμα τις, εκ πρώτης όψεως, ετερογενείς και πολύμορφες εκδηλώσεις των ζωντανών συστημάτων, των πόλεων και των ανθρώπινων κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων.

Γοητευμένος από την ουσιαστική ενότητα και επαναληψιμότητα των φαινομένων της γήρανσης και της θνητότητας στον έμβιο κόσμο, ο Ουέστ αποφάσισε να εξαντλήσει τη μεθοδολογική αυστηρότητα της επιστήμης του για να διερευνήσει τη βασανιστική και πανανθρώπινη απορία: «Γιατί η ζωή μας διαρκεί μόνο τόσο και όχι περισσότερο;».

Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας, εντελώς απρόσμενο· ανακάλυψε ότι όλα τα θηλαστικά είναι κλιμακωμένες εκδοχές το ένα του άλλου. Ετσι, αν γνωρίζουμε το μέγεθος οποιουδήποτε θηλαστικού, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε νόμους κλιμάκωσης και να μάθουμε ένα σωρό πράγματα για τη ζωή του: από το πόση τροφή καταναλώνει ημερησίως, ποιος είναι ο βασικός καρδιακός του ρυθμός, πόσος χρόνος απομένει έως την ωριμότητά του, είμαστε σε θέση ακόμα και να προβλέψουμε το προσδόκιμο ζωής του!

Επιπλέον, διαπίστωσε ότι η αποδοτικότητα των κυκλοφορικών συστημάτων των θηλαστικών μεγεθύνεται υπό κλίμακα βάσει του βάρους τους: συγκρίνοντας, για παράδειγμα, έναν ποντικό, έναν άνθρωπο και έναν ελέφαντα σε ένα λογαριθμικό γράφημα, βρήκε ότι το καθένα από αυτά τα τρία είδη θηλαστικών, σε κάθε διπλασιασμό του μέσου βάρους του, γίνεται κατά 25% αποδοτικότερο και ζει κατά 25% περισσότερο.

Ουσιαστικά, οι σχετικές έρευνες του Ουέστ έδειξαν ότι το όλο ζήτημα συνδέεται με τη φρακταλοειδή γεωμετρία των δικτύων που παρέχουν ενέργεια και απομακρύνουν τα απόβλητα από τον οργανισμό.

Ενώ όμως οι συγκεκριμένες μελέτες του Ουέστ φαίνεται να αλλάζουν τους όρους του παιχνιδιού για τους βιολόγους, αυτός επέλεξε να προχωρήσει στην επόμενη, ακόμη πιο τολμηρή, κίνησή του: να εξετάσει την πρακτική αξία και την εφαρμοσιμότητα των μέχρι τότε ερευνών του στις ανθρώπινες πόλεις που, απ’ ό,τι φαίνεται, προκύπτουν επίσης από κάποια βασικά μοτίβα ανάπτυξης δικτύων, τα οποία υπακούουν, με φαινομενικά απόκοσμη ακρίβεια, σε ανάλογους νόμους κλιμάκωσης και η ανάπτυξή τους υπόκειται σε παρόμοιους «γένιους νόμους».

Επιπρόσθετα, ο Ουέστ αποφάσισε να εφαρμόσει αυτή την επαναστατική του διαίσθηση στην ανάλυση του ανθρώπινου επιχειρηματικού και κοινωνικού κόσμου.

Η διεύρυνση των μέχρι τότε ερευνών του στην ανθρώπινη οικονομία τον οδήγησε, όπως ο ίδιος περιγράφει σε αυτό το βιβλίο, σε κάποιες σημαντικές αλλά απρόσμενες ανακαλύψεις σχετικά με κάποια ζωτικής σημασίας ερωτήματα: Γιατί ορισμένες εταιρείες ανθούν εκεί που κάποιες άλλες αποτυγχάνουν ή γιατί ο βηματισμός της κοινωνικής ζωής και ο ρυθμός παραγωγής καινοτομιών συνεχίζουν να επιταχύνονται και, τέλος, γιατί αυτή η φαινομενικά χαώδης δυναμική αποτελεί πλέον σοβαρή απειλή για την παγκόσμια αειφορία; Είναι λοιπόν σαφές ότι οι κοινωνικές και πρακτικές συνέπειες των συγκεκριμένων ανακαλύψεων είναι μακρόπνοες και ότι η επιστημονική διερεύνησή τους μόλις τώρα αρχίζει.

Φρανκ Νταμούρ, Μακάριοι οι θνητοί γιατί είναι ακόμη ζωντανοί



Mτφρ. Νίκος Μάλλιαρης
εκδ. «Μάγμα», σελ. 144

Με το μετα-ανθρώπινο σύνθημα «Σκοτώστε τον θάνατο!», κάποιοι δισεκατομμυριούχοι της Σίλικον Βάλεϊ έγιναν οι σύγχρονοι κήρυκες της μετανεωτερικής αθανασίας αλλά και οι βασικοί χρηματοδότες των τεχνοεπιστημονικών προγραμμάτων για την επίτευξή της.

Μεταξύ αυτών και οι δύο συνιδρυτές της Google, στους οποίους και απευθύνονται οι 12 ανοιχτές επιστολές που συγκροτούν αυτό το εξαιρετικά επίκαιρο βιβλίο του Φρανκ Νταμούρ.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η συγκεκριμένη μάχη ενάντια στην ανθρώπινη θνητότητα ακολουθεί πιστά την αισιόδοξη και συχνά υπερφίαλη λογική του σημερινού κόσμου, σύμφωνα με την οποία ό,τι είναι τεχνολογικά εφικτό είναι και καλό και άρα θα πρέπει να υλοποιείται αβίαστα.

Ο συγγραφέας, γνωστός δοκιμιογράφος στο περιοδικό Nunc, γεννήθηκε το 1971 στο Ανταναναρίβο της Μαδαγασκάρης και θεωρείται ένας διαπρεπής ερευνητής του έργου του Ρώσου ορθόδοξου στοχαστή-θεολόγου Νικολάι Μπερντιάεφ και του Γάλου ορθόδοξου θεολόγου, ποιητή και συγγραφέα Ολιβιέ Κλεμέντ.

Η «αθνησκία» ως τέχνημα

Στο πλαίσιο των ερευνητικών ενδιαφερόντων του Φρανκ Νταμούρ εντάσσεται και η πιο πρόσφατη συστηματική ενασχόλησή του με τα βιοηθικά και κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν από την τεχνοϊδεολογία του «Τρανσουμανισμού», που ευαγγελίζεται τη μελλοντική υπέρβαση της ανθρώπινης κατάστασης και την έλευση του «νέου ανθρώπου», δηλαδή την επίτευξη, μέσω των επιστημονικών εξελίξεων και των βιοτεχνολογικών πρακτικών, μιας παραδείσιας μετα-ανθρώπινης κατάστασης.

Η μεγάλη αξία τού «Μακάριοι οι θνητοί» είναι ότι αναλύει κριτικά τις πραγματικές ιδεολογικές και επιστημονικές προκείμενες των πιστών του πρόσφατου κρυπτοθεολογικού δόγματος της τεχνοεπιστημονικής αθανασίας. Πρόκειται για μια σύγχρονη εκδοχή του «ιμορταλισμού», δηλαδή της ανθρώπινης «αθνησκίας», σύμφωνα με την οποία ο βιολογικός θάνατος δεν είναι πεπρωμένο και θα πρέπει να πάψει να έχει την τελευταία λέξη στη ζωή των ανθρώπων!

Η αποδοχή ή, ακόμη χειρότερα, η εφαρμογή αυτών των ιδεολογημάτων, όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει ο συγγραφέας, θα καταργούσε όχι μόνο τα γηρατειά, αλλά και την ίδια τη νεότητα, η οποία θα έχανε κάθε νόημά της δίχως τον φόβο του γήρατος και τη συνείδηση του θανάτου. Η κατάργηση ή, έστω, η διαρκής παράταση του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων θα στερούσε την ανθρώπινη ζωή από κάθε νόημα και θα μετέτρεπε τους «αθάνατους» σε τεχνητά συντηρούμενα φαντάσματα.

«Πώς θα ήταν ένας κόσμος αθάνατων; Θα ήταν ένας κόσμος εντός του οποίου θα ζούσαμε πάντοτε μαζί με τους ίδιους ανθρώπους. Και σε πλήρη αντίθεση με το φαντασιακό της προόδου και της καινοτομίας -το οποίο κατά τα άλλα επαίρεστε πως σας διαπνέει εκεί στην Google- θα επρόκειτο για έναν κόσμο κοκαλωμένο κι ακίνητο!

Ας προσπαθήσουμε για μια στιγμή να φανταστούμε πώς θα ήταν η πραγματωμένη αθανασία. Είναι βέβαιο πως αν ο Μότσαρτ ήταν αθάνατος, δεν θα είχε ποτέ του συνθέσει ούτε τον “Ντον Τζιοβάνι” ούτε -κυρίως- το “Ρέκβιεμ”. Θα ’χε σάμπως νιώσει ποτέ ένας αθάνατος Ρεμπό την ανάγκη να γράψει “Μια εποχή στην κόλαση”; Δίχως το φάσμα του θανάτου κανένας τους δεν θα εξελισσόταν σε ιδιοφυΐα», όπως επισημαίνει ο Φρανκ Νταμούρ σε μια από τις μάταιες προσπάθειές του να μεταπείσει τους επίδοξους... αθάνατους.

http://www.efsyn.gr/arthro/kaytes-droseres-kalokairines-vivlioprotaseis