Η ανθρώπινη ύπαρξη στη χρονική γραμμή του ρέοντος παρόντος και το “τώρα” του Paul Goodman

Το χρονικό εύρος των λίγων δευτερολέπτων που διαρκεί η μονάδα της ανθρώπινης εμπειρίας (είτε την πούμε "παροντική στιγμή" είτε "ενσωματωμένα αισθητηριακά τώρα" μας βοηθά να κατανοήσουμε την αίσθηση του συνεχούς της ανθρώπινης εμπειρίας.
Το βιωματικό μας "τώρα" είναι ικανό να συνδέει ό,τι προηγήθηκε με ό,τι έπεται ως μία συνεχή μετάβαση και όχι ως ένα άθροισμα ανεξάρτητων χρονικών σημείων· πρόκειται για ένα συνεχές, το οποίο περιλαμβάνει ταυτόχρονα το τέλος αυτού που μόλις έγινε και την αρχή αυτού που άμεσα πρόκειται να γίνει.

Ο Paul Goodman (1911-1972), ένας από τους πρωτεργάτες της θεωρίας της θεραπείας Gestalt, έδωσε έναν κατά τη γνώμη μου θαυμάσιο και ποιητικότατο ορισμό αυτού του ρέοντος παρόντος, σε συνάρτηση με τη ρέουσα στο χρόνο υπόστασή μας. Σε ελεύθερη απόδοση από το κλασικό κείμενο των Perls, Hefferline & Goodman (1951), ο ορισμός αυτός είναι ο εξής: Το παρόν είναι η βίωση της συγκεκριμένης υπόστασης που μόλις έγινα, καθώς (α) η υπόσταση αυτή διαχέεται σε πολλές νοηματοδοτημένες δυνατότητες και, καθώς (β) αυτές οι δυνατότητες αναμορφώνονται προς την κατεύθυνση μιας νέας, μοναδικής και συγκεκριμένης υπόστασης.

Προσωπικά, πιστεύω ότι η σκέψη του Goodman αποτελεί με έναν εκπληκτικό τρόπο μία ακόμη από τις πάμπολλες γέφυρες που συνδέουν την υπαρξιακή φαινομενολογία με τον κβαντικό κόσμο. Δεν γνωρίζω βέβαια καθόλου αν και πώς ο Goodman σχετιζόταν με την κβαντική φυσική ή τι ακριβώς είχε στο νου του, απλά ήμουν εγώ που θέλησα να διαβάσω έτσι τις λέξεις του. Λέει λοιπόν ο Goodman, όπως εγώ το καταλαβαίνω, ότι στην κάθε στιγμή μας, συναρθρώνουμε τις εξής καταστάσεις:

(α) Την ξεχωριστή υπόσταση που μόλις, αυτήν τη στιγμή αποκτώ, ως αποτέλεσμα όλων των προηγούμενων “τώρα”  σε αυτό το συγκεκριμένο “τώρα”, για παράδειγμα, μόλις κατακλύστηκα από την επιθυμία μου να σου μιλήσω.

(β) Τη διάχυση αυτής της υπόστασης σε πολλές νοηματοδοτημένες δυνατότητες: τη στιγμή αυτή, μπροστά μου, συνυπάρχουν ταυτόχρονα, σε ένα ενιαίο φάσμα, πολλές δυνατότητες κατεύθυνσης και δράσης, με διαφορετικό νόημα η κάθε μια. Μπορώ να σου μιλήσω, να σωπάσω, να υπονοήσω αυτό που θέλω να σου πω, να σε κοιτάξω στα μάτια και να μην πω τίποτα, να κοιτάζω αμήχανα γύρω-γύρω, να σου πω κάτι άσχετο, να σε φιλήσω. Αντίστοιχα, κβαντικά, ένα φωτόνιο, προτού καταγραφεί σε μία θέση στην οθόνη κάποιας μετρητικής συσκευής, συμπεριφέρεται ως κύμα: έχει κάποιες πιθανότητες να εμφανιστεί σε αυτήν ή την άλλη περιοχή της οθόνης καταγραφής· δηλαδή, ενέχει πολλές δυνατότητες σχέσης με τη συσκευή, οι οποίες περιγράφονται από την κυματική του συμπεριφορά. Σε αναλογία, λίγο πριν σε συναντήσω, συνυπήρχαν δυνητικά όλες οι πιθανότητες να κάνω οτιδήποτε από τα παραπάνω – και πολλά άλλα.

(γ) Τον ανασχηματισμό της υπόστασής μου προς την κατεύθυνση μιας νέας, μοναδικής και συγκεκριμένης υπόστασης που αποκτώ μέσω μιας επιλεγμένης από εμένα δυνατότητας στο εκάστοτε ορισμένο παρόν μου: τελικά σου χαμογελώ και πιάνω το ποτήρι μου. Κβαντικά, όταν μια σχέση γίνει ενεργή, το κάθε ένα από τα μέρη της γίνεται κάτι ορισμένο ως προς το άλλο, ενώ αμέσως καταρρέει το φάσμα των πιθανών μέχρι τη στιγμή αυτή εκδοχών εξέλιξης της σχέσης. Ταυτόχρονα, για τις επόμενες στιγμές, ξεδιπλώνεται πάλι, μπροστά στο κάθε μέρος της σχέσης, μία νέα πλούσια παλέτα δυνατοτήτων κοκ.

Με άλλα λόγια, σε μια στιγμή: υπάρχω βιώνοντας αυτό που είμαι τη συγκεκριμένη στιγμή, ενώ ταυτόχρονα νιώθω ότι μπορώ να γίνω πολλά πράγματα (τα οποία συνυπάρχουν όλα μέσα μου, ως ένα κύμα δυνατοτήτων και πιθανών εξελίξεων της στιγμής αυτής).



Καθώς επιλέγω και γίνομαι ένα από αυτά, αφήνω πίσω μου το πλέγμα όλων των άλλων δυνατοτήτων για αυτή τη στιγμή. Αποκτώ μία συγκεκριμένη υπόσταση στην πραγματικότητα μιας σχέσης μου με τον κόσμο εκείνη τη στιγμή (γίνομαι κάτι ορισμένο ως προς εσένα στο παραπάνω παράδειγμα), σε αναλογία με το φωτόνιο-κύμα το οποίο εμφανίζεται ως σωματίδιο, μόλις καταγραφεί σε μία συγκεκριμένη θέση κάποιας οθόνης ή διαπεράσει την ίριδα κάποιων ματιών.

Παράλληλα, ανοίγω μπροστά μου μια άλλη βεντάλια δυνατοτήτων, για την επόμενη στιγμή, όπου σχηματίζω με τον ίδιο τρόπο την επόμενη εμπειρία μου.

Και μετά ξανά και ξανά το ίδιο και έτσι, ως ύπαρξη, γράφω βήμα προς βήμα ένα συγκεκριμένο συνεχές μονοπάτι γεγονότων, γράφω βήμα προς βήμα μια ορισμένη διαδρομή εξελίξεων και ασταμάτητων ανακαλύψεων: Τη μοναδική ζωή μου.

Οι άνθρωποι επιστρέφουν στο σπίτι για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Επιστρέφουν στο σπίτι για να θυμηθούν. Επιστρέφουν στο σπίτι γιατί δεν έχουν πουθενά να πάνε. Επιστρέφουν στο σπίτι όταν έχουν ηττηθεί και επιστρέφουν στο σπίτι όταν είναι περήφανοι. Επιστρέφουν στο σπίτι ψάχνοντας μια πόρτα για να βγουν από παρελθόν τους ή έναν δρόμο που θα τους οδηγήσει στο μέλλον τους. Επιστρέφουν στο σπίτι για πολλούς λόγους, αλλά πάντα επιστρέφουν στο σπίτι για να πουν αντίο. Μερικοί άνθρωποι καταβάλλουν πολύ κόπο για το γρασίδι τους. Λες κι ένα κομμάτι πράσινου να είναι το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο. Λες και νομίζουν ότι, αν το γρασίδι έξω, εκεί μπροστά, ήταν πράσινο και κουρεμένο και όμορφο, δεν θα πείραζαν καθόλου όλα όσα συμβαίνουν μέσα στο σπίτι.



Πέτρος Θεοδώρου – Ο χορός των θαυμάτων:  Τα μεγάλα ταξίδια στα μικρά βήματα ένα οδοιπορικό στην ύπαρξη και τη στιγμή, στο μυστήριο της ανθρώπινης εμπειρίας και της προσωπικής πραγματικότητας, στον καθρέφτη και τις σκιές των ματιών του Άλλου

by Αντικλείδι