Μεγάλοι περίπατοι ή ανθρώπινες πόλεις;

Φοίβος Γκικόπουλος *

Στις πόλεις του σήμερα, απεικονίζεται η ιστορία του ίδιου του ανθρώπου: μια ιστορία φανταστική, γεμάτη φόρμες, μύθους, τοπία, πρόσωπα σε διαφορετικούς ρόλους, μέσα από γενιές και χώρες που βρίσκονται πάνω στην τροχιά ενός τόξου που οι συντεταγμένες του αποτελούν την "εικόνα".
Έτσι, μέσα από την πόλη-κοινωνία που με τον άνθρωπο άλλαξε -και τον άλλαξε- και πάνω στα ίχνη των πρώτων αστικών κέντρων, η μνήμη προβάλλει το φιλμ με τις γεωμετρικές αναλογίες που χαρακτήρισαν διαφορετικούς χώρους, διαφορετικούς σχεδιασμούς του κόσμου, σύνθετους, σε όλο και μεγαλύτερη διαλεκτική σχέση μεταξύ τους: η ύλη που μετασχηματίζεται, η επικοινωνία που αλλοιώνεται, η πόλη που εξαφανίζεται και ο πλανήτης που μετατρέπεται σε ενιαίο οικολογικό σύστημα.

Ανάμεσα στο κακό και το καλό η απόσταση είναι ο άνθρωπος, ο άνθρωπος-πόλη, εσωστρεφής και δομικά αντιφατικός, πηγή φωτός αιρετικής φαντασίας μέσα στη σκιά του χλομού καθωσπρεπισμού, σε ένα μονοκεντρικό, στατικό σύστημα.

Παρ’ όλα αυτά, τα συστήματα είναι σε κρίση και η ιστορία δείχνει πως τίποτε δεν υποχρεώνει αληθινά τον άνθρωπο στην καταπίεση: η λύση βρίσκεται στην ιδέα που εμείς θέλουμε να έχουμε για τη ζωή. Χθες, ο «αλχημικός» άνθρωπος έψαχνε την ενέργεια με σκοπό να μετατρέψει την ύλη -και μ’ αυτήν τον εαυτό του- στην προοπτική της τελειότητας. Σήμερα, ο «επιστημονικός» άνθρωπος ελευθερώνει ενέργεια κατακερματίζοντας τη δομή της ύλης: μια διαφορετική επιτάχυνση, μια ελικοειδής κίνηση. Δεν πρόκειται πλέον για έναν καινούργιο κρίκο στην αλυσίδα των γεγονότων και των αντιδράσεων. Πρόκειται για καινούργιες απελευθερώσεις, που ενεργοποιούν μια νέα και άγνωστη αλυσιδωτή αντίδραση.

Κάτι το αποφασιστικό και δύσκολο λοιπόν συνέβη: από τον άνθρωπο-πόλη αφαιρέθηκε, σχεδόν, το παρόν και δόθηκε, αντίθετα, το άγνωστο. Ομως, η καινούργια και διαφορετική μέρα που αρχίζει -ή τελειώνει- και παρουσιάζεται άγνωστη στον άνθρωπο, στην πραγματικότητα δεν είναι άλλη από μια νέα, διαφορετική ανάγνωση.

Ο άνθρωπος επί χιλιετίες υπήρξε αντικείμενο ανάγνωσης, μια παθητική σελίδα. Σήμερα, πρέπει να επιλέξει ο ίδιος την ύπαρξή του. Το βιβλίο του ανθρώπου κινείται, είναι ζωντανό και διαβάζεται στον καθρέφτη.

Σχεδιασμός του πολυσύνθετου, σχεδιασμός του εναλλασσόμενου: σ’ αυτή τη γοητευτική αντινομία απογυμνώνεται η ταυτότητα προβλημάτων και εμπνεύσεων ανάμεσα στον πολιτισμό και την επιστήμη. Αρα για να «σχεδιάσουμε σε βάθος» πρέπει να ανακαλύψουμε, στην όλο και μεγαλύτερη αλλαγή, τι άλλαξε και τι δεν άλλαξε στον άνθρωπο-πόλη. Και το πρόβλημα γίνεται πάλι ένα πρόβλημα επικοινωνίας.

Βέβαια, το σύστημα εξουσίας ευνοεί αυτή τη μη επικοινωνία, αυτή την επικάλυψη του χάους της πολυσημίας με το επικοινωνιακό πνεύμα: έτσι, η επιστήμη καταλήγει σε καταναλωτική τεχνολογία και ο πολιτισμός σε εμπόρευμα.

Η ιστορία του ανθρώπου είναι γεμάτη από άλυτα και ημιτελή προβλήματα, που δεν μπορούν να αποξενωθούν από εκείνα του πολιτισμού και της επιστήμης. Αν όμως στο παγκόσμιο feedback, οι συνθήκες του κόσμου που αλλάζει τον «αλλάζουν», «αν», τότε υπάρχει ελπίδα στο κατώφλι μιας μελλοντικής πραγματικότητας.

* ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ

πηγή